Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Давлат ижтимоий таъминоти – бу, Ўзбекистон Респуб 
ликаси фуқароларини кексайганда, касаллик рўй берган
-
да, меҳнатга лаёқатини қисман ёки бутунлай йўқотганда, 
боқувчисини йўқотганда, шунингдек, болали оилаларни мод
-
дий таъминлаш ва уларга хизмат кўрсатиш давлат тизими
-
дир.
Давлат иммунитети (даҳлсизлиги) – давлатнинг хори
-
жий юрисдикция (судлов ишларини олиб бориш ҳуқуқи)дан 
даҳлсизлиги, Халқаро ҳуқуқ қоидаларидан бири. Унга кўра, 
давлат ва унинг органларига хорижий давлат судида даъво 

---

86
қўзғатилиши, давлат мулки ҳисобидан тўлов ундирилиши, 
мулки хатлаб қўйилиши мумкин эмас.
Давлат ишлаб чиқариш корхоналари – бу корхоналар
-
нинг анча кенг тарқалган ташкилий, ҳуқуқий шаклидир. Улар 
мол-мулкка эга бўлиб, хўжалик фаолияти билан бирга давлат 
томонидан белгиланган доирада бошқариш ва тартибга солиш 
вазифаларини ҳам бажаради, яъни давлат корпорациялари ўзи
-
да тижорат корхоналари ва давлат органлари белгиларини му
-
жассамлаштиради.
Давлат қарзи – давлатниннг ўз фуқаролари, банклар, 
корхона ва ташкилотлар, хорижий мамлакатлардан қарзи. 
Давлат ўз харажатларини даромади билан қоплай олмай 
қарз олади, қарз ҳисобидан ўз бюджетининг камомадини 
вақтинча қоплайди. Давлат қарзни турли қимматли қоғозлар, 
облигациялар, заёмлар чиқариб сотиш, молия муассаса
-
си (банк)дан ссуда олиш ва бошқа усуллар билан олади. 
Давлат қарзининг тўлов даврига кўра 
қисқа муддатли
ва 
узоқ муддатли
, таркибига кўра 
ички қарз 
(давлат мамлакат
-
нинг ўзидаги иқтисодий субъектлардан қарздор бўлади) ва 
ташқи қарз 
(хорижий давлатлар, Халқаро ташкилотлар ва 
бошқалардан қарздорлик) каби турлари мавжуд. Ички қарз 
ва унинг фоизлари миллий пулда, ташқи қарз ва унинг фо
-
излари эркин алмаштириладиган валютада тўланади. Дав
-
лат қарзининг даражаси, яъни қарз юки қарз ва унинг фоиз 
суммаси йиғиндисининг давлат бюджети суммасига ҳамда 
ялпи ички маҳсулот миқдорига нисбати билан ўлчанади. 
Давлат қарзи ҳаддан ташқари ошиб кетиши иқтисодиётни 
издан чиқаради, аҳоли турмуш даражасини пасайтиради, 
иқтисодий фаолликни сусайтиради. Ташқи қарзнинг кўпай
-
иб кетиши миллий мустақилликка таҳдид солади. Қарз ва 
унинг фоизларини тўлаш учун бюджетдан пул ажратиш 
давлат қарзига хизмат қилиш
дейилади. Давлат қарзини 
тўлашдаги шарт-шароитларнинг ўзгариши 
давлат
қарзи ре
-
структуризацияси
дейилади. Реструктуризация юз берган
-
да қарз ҳақининг ўзгариши 
конверсия
дейилади. Қарз тўлаш 

---

87
муддати чўзилганда 
давлат қарзи пролонгацияси 
юз бера
-
ди. Қарзнинг бир турининг бошқасига айланганда, қисқа 
муддатли қарз узоқ муддатли қарзга айланади ва 
давлат 
қарзининг
консалидацияси
юз беради.