Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Ташқи таъсирлар (экстерналийлар) – нархда ўз ак
-
сини топмаган қўшимча харажатлар ёки фойдалар. Ижо
-
бий ташқи таъсирлар бир иқтисодий субъектлар фаолияти 
бошқа субъектлар учун қўшимча фойдаларнинг пайдо бў
-
лишига олиб келган ҳолларда юзага келади, бунда у ишлаб 
чиқарилаётган неъматнинг нархларида ўз аксини топмайди. 
Салбий ташқи таъсирлар бир иқтисодий субъектлар фаолия
-

---

344
ти бошқа субъектлар учун қўшимча харажатларни келтириб 
чиқарган ҳолларда юзага келади.
Тақсимлаш (тақсимот). Тақсимот жараёнида, иш
-
лаб чиқариш воситалари, ишчи кучи, товар ва хизматлар 
ҳамда пул даромадлари, тармоқлар, соҳалар, ҳудудлар, 
корхоналар ва жамиятнинг алоҳида аъзолари ўртасида 
тақсимланади. Тақсимлаш ишлаб чиқаришнинг ҳосиласи 
ҳисобланади, аммо у ишлаб чиқаришга қайтадан таъсир эта 
олади ва бунга мотивация орқали эришилади. Тақсимлашда 
кишиларнинг иқтисодий манфаати юзага чиқади. Манфа
-
ат эса англанган эҳтиёжни билдиради. Иқтисодиётда шун
-
дай боғлиқлик бор: эҳтиёж манфаатни, манфаат мақсадни, 
мақсад мотивацияни, бу эса ўз навбатида иқтисодий сти
-
мулларни, яъни рағбатларни юзага келтиради. Мана шундай 
тартибда тақсимлаш иқтисодий фаолликни юзага келтиради. 
Тақсимотнинг бош тамойили
– бу адолатлилик тамойили
-
дир. Бунга кўра иқтисодиёт ҳар бир иштирокчисининг яра
-
тилган маҳсулот ва хизматлардан оладиган улуши, буларни 
яратишга қўшган ҳиссасига тўғри мутаносибликда бўлиши 
талаб қилинади. Тақсимлаш орқали эҳтиёжлар бир меъёрда 
қондириб борилади, чунки яратилган маҳсулот ва хизматлар
-
нинг бир қисми жорий истеъмолга юборилса, бошқа қисми 
ишлаб чиқаришни кенгайтиришга ва шу орқали бўлғусидаги 
эҳтиёжларни қондиришга йўналтирилади.
Таъмирлаш ишлари деганда пудрат шартномасига кўра 
буюртмачиларга асосий, ёрдамчи ва хизмат кўрсатишга мўл
-
жалланган объектларни техник-ишлаб чиқариш ҳолатини 
ишчи ҳолатда ушлаб туриш, уларнинг техник-иқтисодий 
даражасини сақлаш мақсадларида бажарилган ишлар ту
-
шинилади. Бу ишлар, одатда, буюртмачилар бино ва иншо
-
атларининг миқдорий ҳажмини кенгайтирмайди. Бироқ, 
таъмирлаш ишлари буюртмачиларда меҳнат шароитларини, 
атроф-муҳит мухофазасини яхшилашга имкон беради. Таъ
-
мирлаш ишлари бошқа ишлар сингари шартнома назарда ту
-
тилган барча ишлар тугатилгач, пудратчи томонидан буюрт-

---

345
мачига «Бажарилган ишлар (қилинган харажатлар) қиймати 
тўғрисида маълумотнома – счёт – фактура» асосида топши
-
рилади. Ушбу ҳужжат имзоланган ва тасдиқлангандан сўнг 
таъмирлаш ишлари пудратчи ташкилот учун бажарилган (со
-
тилган) деб ҳисобланади.