Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги ўзбекистон миллий университети ҳ. П. Абулқосимов, М.Ҳ. Абулқосимов иқтисодиёт қисқача изоҳли луғат «noshirlik yog‘dusi»

Oилавий тадбиркорлик – оилавий корхона томонидан 
амалга ошириладиган, таваккалчилик асосида ва ўз мулкий 
жавобгарлиги остида даромад (фойда) олишга қаратилган 
тадбиркорлик фаолияти. Oилавий тадбиркорлик шартнома 
тузиш эркинлиги, ихтиёрийлик ва мажбурий меҳнатга йўл 
қўймаслик тамойилига асосланади.
Олдиндан савдо қилиш; олди-сотди ҳақида олдин-
дан келишиб (байлашиб) олиш – товарлар чиқариш ва со
-
тувини таъминлайдиган ҳаракат. Ташқи савдо алоқаларида 
олдиндан савдо қилиш; олди-сотди ҳақида олдиндан кели
-
шиб олишда товарлар суммаси белгиланиши, шунингдек, 
маҳсулотларни чегарадан ўтказиш ва уни эгасига топшириш 
таъминланиши керак. Фақат товар лар бўйича эмас, баъзи 
вақтларда маълум хизматларни бажариш юзасидан ҳам ол
-
диндан-келишиб олинади.
Олигархия – бир тўда шахсларнинг ёки гуруҳларнинг 
(бойларнинг) иқтисодий ва сиёсий ҳукмронлигига асослан
-
ган тузум.
Олигополия – тармоқдаги бир неча йирик иш
-
лаб чиқарувчи ёки сотувчининг нарх ва ишлаб чиқариш 
ҳажмини белгилашдаги ҳукмронлик ҳолати.
Олий мулк – давлат мулкининг дастлабки шакли 
ҳисобланади. Давлатни ташкил этиш кўп ҳолларда мулк-
ни, масалан, ерни зўрлик билан тортиб ва босиб олиш
-
лар оқибати бўлган. Олий мулкнинг асосий тавсифлари 

---

281
қуйидагилардан иборат: а) мулк ва ҳокимиятнинг бўлин
-
маслиги; б) хизмат учун мукофот сифатида ресурсни ҳадя 
қилиш шаклида фаолият билан алмашиш; в) меҳнат ша
-
роитларини ишлаб чиқарувчиларга бириктириш (хусу
-
сий эгалик); г) бириктирилган ресурсларни тасарруф этиш 
учун давлат монополияси; д) ишлаб чиқарувчининг ўз фа
-
олияти натижаларига мулкчилиги. Давлат бошлиғи бун
-
дай мулкнинг «олий мулкдорига» айланган ва уларни ўз 
фуқароларига тарқатган (ҳадя қилган). Ерни эгаликка олиш 
ва ундан фойдаланиш шарти давлатга хизмат қилишдан 
иборат бўлган. Олий ҳокимият ихтиёрида энг муҳим таъ
-
сир этиш воситаси – тортиб олиш (тасарруф этиш) ҳуқуқи 
қолдирилган. Бу бир вақтнинг ўзида иккита ўзаро боғлиқ 
вазифани ҳал этиш имконини берган: ишлаб чиқарувчининг 
эҳтиёжларини қондириш ва ишлаб чиқарувчини ўзи фойда
-
ланадиган ресурсни такрор етиштиришга мажбур қилиш. 
Аста-секин вақт ўтиши билан олий мулкчилик институ
-
ти шароитида, давлат монополияси хўжалик фаолияти 
маҳсулотлари билан алмашув ривожланишига тўсқинлик 
қила бошлаган. Иқтисодий эҳтиёжларнинг таъсири остида 
мулкчилик институти ўзгара бошлади. Натижада турли иш
-
лаб чиқариш усулларига хос бўлган икки хил, яъни табақали 
ва кўп поғонали мулк шаклланди.