Toshkent tibbiyot akademiyasi ergashev u. Y. Xirurgik kasalliklar

 
NEKROZLAR VA GANGRENALAR
To‘qimalarning mahalliy o‘lishi nekroz deyiladi. Gangrena – bu nekrozning bir 
turi bo‘lib, to‘qimalarning yiringli parchalanishi, qon pigmentlari bilan tuyinishi va 
shuning natijasida to‘qimalar rangining qorayishi bilan kechadi.

---

277 
Nekrozning quyidagi sabablari mavjud:
to‘qimalarning bevosita parchalanishi, qon 
aylanishining kamayishi natijasida to‘qimalar oziqlanishining buzilishi, modda 
almashinuvi kasalliklari, nerv tizimining zararlanishi. 
To‘qimalarning bevosita parchalanish sabablari:
mexanik (ezilish, yirtilish, 
jarohatlar), 
termik 
(kuyishlar 
va 
sovuq 
urishlari), 
elektrik, 
kimyoviy 
(konsentratsiyalashgan kislotalar, ishqorlar va boshqa moddalar, a’zolarning 
sekretlari), toksik, ayniqsa mikroblar toksinlari (gazli gangrena), nur energiyasi 
(rentgen nurlari bilan kuyishlar va radioaktiv kuyishlar). 
To‘qimalar oziqlanishi buzilishining sabablari:
o‘tkir yurak etishmovchiligi, 
moddalar bo‘lakchalari bilan (ko‘pincha) va gazlar bilan (ba’zan) emboliya, qon 
tomirlarning uzoq vaqt torayishi yoki obliteratsiyasi (Reyno kasalligi, 
obliteratsiyalovchi endarteriitlar), tomirlarning uzilishi yoki siqilib qolishi, 
magistral qon tomirlarning shikastlanishi, ichaklarning siqilishi, qon ivishi va 
reologik xususiyatlarining buzilishi, qon tomir intimasi strukturasining buzilishi 
(arteriya va venalar trombozi), nekroz va gangrenalar modda almashinuv 
kasalliklarida (qandli diabet, singa), markaziy nerv tizimi kasalliklari (o‘smalar, 
neyrosifilis, siringomieliya va boshqalar), markaziy nerv tizimi va periferik nervlar 
(uzilish va siqilishlari) shikastlarida ham kuzatiladi. 
Nekroz va gangrenalarning (113-rasm) 
rivojlanishi va kechishiga ta’sir qiluvchi 
omillar
: shikastlangan a’zolarning anatomo-fiziologik xususiyatlari, infeksiyalar va 
intoksikatsiyalar – chekish, alkogol, tashqi muhitning noqulay omillari (uzoq vaqt 
sovuq qotish). 
Organizmning anatomo-fiziologik xususiyatlari umumiy yoki mahalliy bo‘lishi 
mumkin. Organizmning umumiy anatomo-fiziologik xususiyatlari: organizmning 
reaktivligi, nerv tizimining turi, anemiya, yurak etishmovchiligi, modda 
almashinuvi kasalliklari, gipovitaminozlar. 

---

278 
113-rasm. Nekroz va gangrenalar. 
Organizmning mahalliy anatomo-fiziologik xususiyatlari: qon tomir tizimi 
tuzilishining magistral yoki tarqoq turdaligi, kollaterallarning holati, qon aylanishi 
buzilishining rivojlanish darajasi, tomirlarida patologik o‘zgarishlar bor yoki 
yo‘qligi (ateroskleroz, endarteriit).