1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

XI FƏSİL
DİLİN İNKİŞAFI

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
424
güclüdür. Buna görə də dilin inkişafı nəticəsində dil ka-
teqoriyaları kəmiyyət və keyfiyyətcə dəyişir, onun tərki-
bində tədricən yeniləşmə prosesi baş verir.
Dilin inkişafı iki istiqamətdə özünü göstərir: funksio-
nal və struktural. Buna görə də dilin inkişafı öyrənilərkən 
aşağıdakıları fərqləndirmək lazımdır: a) dilin bütövlükdə 
inkişafı; b) dilin quruluşunun inkişafı; c) dilin üslublar 
sisteminin inkişafı; ç) dilin fonetik, leksik və qrammatik 
cəhətdən inkişafı; d) dilin ayrı-ayrı ünsürlərinin (fonem, 
morfem, söz, məna, qrammatik forma və s.) inkişafı.
Dilin göstərilən inkişaf formaları olduqca müxtəlifdir. 
Elə buna görə də onları eyni əlamətə görə qruplaşdırmaq 
və ümumiləşdirmək olmur. Belə bir cəhət bütün dillər 
üçün xarakterikdir.
Dilin inkişafı başqa sahələrdə olduğu kimi, materialist 
dialektikanın qanunlarına uyğundur. Burada hər bir dəyi-
şiklik müəyyən qanunlar, səbəblər əsasında baş verir.
Dilin inkişafı hər bir xalqın ümumi inkişafı ilə bağlı-
dır. Buna görə də dilin hər hansı bir sahəsindəki dəyişiklik, 
inkişaf yaranmış daxili və ya xarici şəraitlə əlaqəli olur.
2. DİLİN DAXİLİ VƏ XARİCİ FAKTORLAR 
ƏSASINDA İNKİŞAFI
Dilin inkişafı problemi daxili və xarici faktorların öy-
rənilməsini tələb edir. Dilin inkişafı üçün bunun hər ikisi 
vacibdir. Buna görə də faktorların hər birinin əhəmiyyətini 
dəqiq müəyyənləşdirmək lazımdır. “Dilin inkişafının xari-
ci və daxili faktorlarından ikitərəfli asılılığı haqqındakı te-

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
425
1
B.И.Koдухов. «Общее языкознание». M., 1970, c. 218.
zisdən çıxış edərək, bununla bərabər qeyd etmək istəyirik 
ki, problemin müasir qoyuluşu bir səbəbin öyrənilməsinin 
başqasının ziyanı hesabına deyil, onların bu və ya digər 
konkret əlaqələrinin özünü məhz nədə büruzə verə biləcə-
yini obyektiv surətdə göstərək.”
1
Dilin inkişafına dair daxili və xarici faktorların bölgü-
sü şərtidir. Lakin bunların ayrı-ayrı xarakterizə olunması 
elmi cəhətdən zəruridir.