1. ÜMumi DİLÇİLİk I indd

-sə şəkilçisi vasitəsilə yaranır. Məsələn, danış-sa(m), 
görüş-sə(m), işlə-sə(n), oxu-sa və s.
6. Zərf. Zərflərin morfoloji əlamətləri digər əsas nitq 
hissələrinə görə hələ tam formalaşmamışdır. Onlar bir sıra 
əlamətlərinə görə zahirən ismə, sifətə, saya bənzəyir. Lakin 
zərfin başlıca əlaməti ondan ibarətdir ki, zərf ancaq iş və 
hərəkətin əlamətini, daha doğrusu, tərzini, zamanını, yerini, 
səbəb və məqsədini, kəmiyyətini bildirir. Zərf cümlədə, bir 
qayda olaraq, feillə bağlı olur. Başqa dillərdə olduğu kimi, 
Azərbaycan dilində elə sözdüzəldici şəkilçilər vardır ki, on-
lar sözə qoşulduğu zaman yalnız zərf düzəldir. Məsələn, 
-çasına, -cəsinə igid-cəsinə (vuruşmaq), mehriban-casına (gö-
rüşmək) və s. -akı, -əki/yan-akı (oturmaq), çəp-əki (baxmaq) 
və s.; -aşı, yan-aşı (getmək); -yana/dost-yana (hərəkət) və s. 
Zərf, bir qayda olaraq, cümlədə zərflik rolunda çıxış edir.

---

Ü M U M İ D İ L Ç İ L İ K – I C İ L D
254
6. KÖMƏKÇİ NİTQ HİSSƏLƏRİ
Dilçilikdə belə bir ümumi fikir vardır ki, köməkçi nitq his-
sələrinə daxil olan sözlər tarixən müstəqil mənası olan leksik 
vahidlərdən əmələ gəlmişdir. Hazırda isə dildə mövcud olan 
köməkçi nitq hissələrinin müstəqil lüğəvi mənası yoxdur. On-
lar ancaq söz birləşməsi və cümlə daxilində müəyyən qram-
matik məna qazanaraq sözlər arasında müxtəlif tipli əlaqələri 
və məna çalarlığı yaradır. Köməkçi nitq hissələrinin bir neçə 
əlaməti vardır: 1) köməkçi nitq hissələri heç bir suala cavab ver-
mir; 2) köməkçi nitq hissələri ayrılıqda lüğəvi məna bildirmir; 
3) köməkçi nitq hissələri cümlə üzvü rolunda işlənə bilmir. O, 
qoşulduğu sözlə birlikdə bir cümlə üzvü olur; 4) köməkçi nitq 
hissələri heç bir morfoloji dəyişikliyə uğramır.
Dilçilikdə köməkçi nitq hissələrinin müxtəlif tipli böl-
güsünə rast gəlinir
1
.
Müasir Azərbaycan dilində köməkçi nitq hissələrinin 
ən geniş yayılmış növləri aşağıdakılardır:
1. Qoşma. Qoşma cümlədə ismə və substantivləşən 
başqa nitq hissələrinə qoşularaq müxtəlif məna münasi-
bətlərini ifadə edən köməkçi nitq hissəsidir. Azərbaycan 
dilində qoşmalar, əsasən, adlıq, yiyəlik, yönlük və çıxışlıq 
halda işlənən sözlərə qoşulur. Məsələn, quş kimi, sənin