O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Plastik deformatsiyalanish.
Bu deformatsiyalanishda tashqi 
kuchning ta’siri to‘xtaganda ham jism o‘zining dastlabki shaklini va 
hajmini tiklay olmasa, plastik deformatsiyalanish amalga oshgan bo‘ladi. 
Gil va tosh tuzlari eng plastik jinslar hisoblanadi. 
Plastik deformatsiyalanish keng tarqalgan va ma’lum qayishqoqlik, 
plastiklik chegarasiga ega. Bu chegara muvozanatining buzilishi har xil 
burmalarning va uzilmalarning paydo bo‘lishiga ta’sir ko‘rsatadi. 
Bularning hammasi asosan yer qa’rida bo‘ladigan jarayonlardir. 
Qatlamning burmachang shakllari, tasnifi 
Yer qobig‘ini tashkil etuvchi har xil turdagi tog‘jinslarining yotish 
shakllari xilma-xildir. 
Yerning ichki energiyasi tufayli har xil turdagi tog‘jinslari 
qatlamlarining dastlabki gorizontal yotish shakllari buziladi. Natijada 
tog‘li o‘lkalarda qatlamlarning qiyaligi ortadi, murakkab burmalar hosil
bo‘ladi, burmalar uziladi hamda turli yo‘nalishda va masofada o‘z 
o‘rnidan siljiydi. 
Bu burmalarning hosilbo‘lishida gorizontal va vertikal tektonik 
harakatlar katta rol o‘ynaydi. 
Demak, plastik deformatsiya natijasida tog‘jinslaridan tashkil 
topgan qatlamlarning to‘lqinsimon bukilishi burma deyiladi. 
Burmalar 
kelib 
chiqishiga 
ko‘ra 
2 
turga 
bo‘linadi: 
konsedimentatsion
va 
postsedimentatsion.
Jins hosil bo‘lishi bilan bir 
vaqtda hosil bo‘layotgan burmalar «konsedimentatsion» burmalar, jins 
hosil bo‘lgandan keyin paydo bo‘lgan burmalar «postsedimentatsion» 
burmalar deyiladi. 
Egilgan (qavariq) tomoni yuqoriga qaragan burma 
antiklinal
,
pastga qaragani 
sinklinal
deyiladi. 

---

134 
Antiklinal va sinklinal burmalar yonma-yon uchrasalar, qo‘shaloq 
burma hisoblanadi. 
Antiklinal va sinklinal burmalar quyidagi elementlarga egadir. 
a) burmaning ikki tomoniga pasayib kyetgan yon tomonlari - 
qanotlari deyiladi. 
b) burma qanotlarining o‘zaro tutashgan joyi «qulf», 
d) burma hosil qiluvchi qatlamlar yuzasi bilan o‘qi tekisligi 
kesishgan chiziq «sharnir» de-yiladi. 
e) antiklinal va sinklinal qulflari orasidagi masofa burma balandligi 
deb ataladi. Burmaning kattaligi ularning balandligi, eni va uzunligi bilan 
har akterlanadi.
32-rasm. Qatlam elementlari