O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

Foiz-statistik
usulda o‘rganilayotgan qatlamdagi paleontologik 
qoldiqlarni matematik hisoblash orqali foiz miqdori aniqlanadi va eng 
yaxshi o‘rganilgan tayanch kesim bilan taqqoslanadi. Masalan, 
tekshirilayotgan qatlamda a) tur 5 foiz; b) tur - 15 foiz; d) tur - 50 foiz; e) 
tur - 18 foiz; f) tur - 12 foizni tashkil qiladi deylik. O‘rganilayotgan 
qatlam umumiy turlari eng ko‘p bo‘lgan v) qatlami bilan taqqoslanadi. 
Qatlam va pachkalar maxsus ishlab chiqilgan o‘xshashlik koeffitsiyentlari 
orqali solishtiriladi. 
Foiz-statistik usul unchalik yaxshi ishlab chiqilmaganligi tufayli 
stratigrafik masalalarni hal qilishda boshqa usullar bilan birgalikda 
qo‘llaniladi. 
Floristik
usul asosan mikroo‘simliklar va ularning spora-
gulchanglarini tahlil qilishga asoslanadi. Ma’lumki o‘simliklar spora va 
gulchanglari o‘zining nihoyatda mustahkam va chidamli bo‘lgani uchun 
turli yotqiziqlarda qazilma holda juda yaxshi saqlanadi. Ular hattoki 
quyuqlashgan kislota va ishqorlarda ham erimaydi. Suv va shamol orqali 
Yer shari bo‘ylab katta masofalarga olib ketilishidan xilma-xil 
yotqiziqlarda uchraydi. Ayniqsa spora va gulchanglar kontinental va 
qirg‘oqoldi dengiz yotqiziqlarida ko‘p; shuning uchun ham spora 
gulchang tahlili kontinental yotqiziqlar yoshini aniqlabgina qolmay, balki 
ularni dengiz yoki laguna yotqiziqlari bilan taqqoslashga ham imkon 
beradi. Bu esa uning boshqa usullardan afzalligidadir. 
Bu usulda o‘simliklar spora va gulchanglarining tuzilishi, ularning 
davr mobaynida o‘zgarishi o‘rganilib, tog‘jinslarida spora-gulchang 
majmualari ajratiladi; o‘sha davrda Yer yuzasini qoplagan o‘simlik turlari 
aniqlanadi. Bu usulda ham hudud stratigrafiyasi ishlab chiqiladi, 

---

72 
stratigrafik kesimlar taqqoslanadi va o‘tgan geologik davrlarning fizik-
geografik sharoitlari qayta tiklanadi. 
Spora-gulchang usuli ham kamchiliklardan holi emas. Umuman bu 
usul hozirgacha mukammal ishlab chiqilmagan. Chunki, birinchidan, 
ayrim o‘simliklar spora va gulchanglari qazilma holda butunlay 
uchramaydi, ikkinchidan, spora va gulchanglar Yer yoriqlari orqali 
qadimiyroq tog‘jinslari orasiga tushib qolishi mumkin va yoshni noto‘g‘ri 
aniqlashga olib kelishi mumkin. Bunday stratigrafik tadqiqotlarda 
nihoyatda sinchkovlik bilan ish olib borilishi kerak. 
Umuman paleontologik usullar o‘z afzalliklariga qaramasdan nisbiy 
yosh aniqlashda universal emas. Chunki Yer po‘stining ko‘p hududlarida 
organik qoldiqlar uchramaydigan metamorfik, intruziv va effuziv 
jinslardan tashkil topgan. Hatto cho‘kindi jinslar ichida ham 
paleontologik 
qoldiq 
uchramasligi 
mumkin. 
Bunday 
qatlamlar 
paleontologik jihatdan “soqov” yotqiziqlar de-yiladi va ularning nisbiy 
yoshi nopaleontologik usullar bilan aniqlanadi.