Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

 
THE NATIONAL ECONOMY AND ITS SOCIAL-ECONOMICAL PROGRESSING 
FACTORS OF NAVOI CITY. 
Kholikova Makhbuba Arifjanovna 
 
Annotation. This article provides a convenient geographical location around the citu of 
Navoi,which today forms a certain branch of the national economy,including urban food and 
recreational resources, and industry as raw material. 
 
Keys words: national economy, recreation resours, industry, ecology. 
Mamlakatimizning bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida ba’zi bir mintaqalar xo‘jaligi, 
jumladan, shahar atrofi xo‘jaliklarini hududiy tashkil etilishi va rivojlanish jarayonlarini ilmiy 
asosda o‘rganish hozirgi davrning eng muhim masalalaridan biridir. Bu metodologik jihatdan 
shaharshunoslikda qabul qilingan tizim-tarkib yondoshuviga ham to‘g‘ri keladi. Sababi, 
qadimdan shaharlar takomillashuvida shahar atrofi xo‘jaligining ahamiyati benihoya katta 
bo‘lgan. Shahar atrofi xo‘jalik tarmoqlarini tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy omillarni hisobga olgan 
holda hududiy tashkil qilish, shahar aholisini oziq-ovqat mahsulotlari va rekreatsiya resurslari, 
sanoatni esa xomashyo bilan ta’minlash hamda ekologik muvozanatni yaxshilashda muhim 
ahamiyatga ega. 
Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, respublika yirik shaharlar va sanoat markazlari atrofida qishloq 
xo‘jaligini ixtisoslashtirish hamda konsentratsiyalash hozirgi kunga qadar etarlicha tadqiq 
etilmagan. Bu, o‘z navbatida, shahar va shahar atrofi aholisini meva,sabzavot,poliz,go‘sht,sut, 
quritilgan va konservalangan mahsulotlar, ishchi kuchi, toza suv, havo bilan to‘laroq ta’minlash 
nuqtai nazaridan ham muhimdir.
Bu borada I.Tyunenning izlanishlari diqqatga sazovor. U birinchi bo‘lib shahar atrofida 
qishloq xo‘jaligi tarmoqlarini hududiy joylashtirish tizimini yaratdi. I.Tyunen iste’mol markazi 
atrofida yerdan unumli foydalanish maqsadida qishloq xo‘jaligining turli tarmoqlarini 
halqasimon joylashtirish lozim, degan g‘oyani ilgari suradi. Ushbu g‘oyani amalga tatbiq etishda 
xo‘jalik bilan shahar yoki bozor orasidagi masofa, qishloq xo‘jalik mahsulotining narxi, sifati, 
qiymati, transport tashish imkoniyati va yer rentasiga asoslanadi. Yer rentasi esa unga qo‘yilgan 
mablag‘ va olingan daromad nisbati bilan belgilanadi.[1]
Haqiqatdan ham olimning fikriga ko‘ra, shahar atrofi qishloq xo‘jaligi hozirgi kungacha 
halqasimon tashkil etilgan. Tadqiq etilayotgan hududning atrof zonasida: eng yaqin joyda 
sabzavot, karam, kartoshka, undan uzoqroqda sut chorvachiligi, donchilik, parrandachilik, 
uchinchi halqada go‘sht-sut chorvachiligi, va to‘rtinchi halqada go‘sht-jun chorvachiligi ma’lum 

---

379 
tartibda joylashadi. Bunday hududiy agrotizimning vujudga kelishida transport, bozor omili, 
mahsulotning arzonligi va xaridorgirligi, sifatining buzilmasligi katta ahamiyatga ega. Shu bilan 
birga, 
keyingi 
yillarda 
transport 
infratuzilmasining 
takomillashuvi, 
iste’molning 
xususiylashuvi,“yashil inqilob”, qishloq xo‘jaligining mexanizatsiyalashuvi, sanoatning qishloq 
joylariga kirib borishi kabi yangiliklar, agrobiznes, ya’ni qishloq xo‘jaligining qayta ishlash 
sanoati bilan uyg‘unlashtirish, birlashtirish bu sohaning hududiy tashkil etishiga ancha 
o‘zgartirishlar kiritdi.
Shahar atrofi xo‘jaliklari ko‘pgina yirik markazlar atrofida shakllangan bo‘ladi. Ular 
orasida Navoiy shahri atrof xo‘jaligi alohida o‘rin tutadi. Shahar atrofi ko‘lami xo‘jalik 
tarmoqlari va ixtisoslashuvi avvalo Navoiy shahrining yirik sanoat, fan va madaniyat markazi 
ekanligiga hamda qulay iqtisodiy, transport geografik o‘rni bilan chambarchas bog‘langan. 
Shuningdek, shahar atrofi xo‘jaligining hududiy tashkil etilish xususiyatlari mintaqaning cho‘llik 
xususiyati bilan ham bog‘liq. Aynan cho‘llik xususiyat va Navoiy shahrining viloyat hududiga 
nisbatan eng chekka janubda joylashganligi ham shahar atrofi xo‘jaligining rivojlanishiga o‘z 
ta’sirini ko‘rsatadi. 
Umuman olganda, Navoiy shahar atrofi xo‘jaligining shakllanishiga bir nechta agroiqlimiy 
ko‘rsatkichlar ta’sir etadi. O‘rganilayotgan hudud va uning atrofi xo‘jaligining rivojlanishiga 
ta’sir etuvchi omillardan biri havo harorati bo‘lib, shahar atrofi va hududida bir yilda o‘rtacha 
oylik harorat o‘zgarishi amplitudasi 12,7 – 17,7
0
S ni tashkil etadi