13- mavzu: elektroliz. Elektroliz qonunlari reja

 Elektroliz jarayoni qonunlari. 
 
Elektr energiyasi bilan kimyoviy jarayonlar orasida miqdoriy bog’lanish borligini dastlab 
(1836) ingliz olimi M. Faradey aniqladi. Faradey o’z tajribalarini bajarishda bir necha gal’vanik 
elelmentni ketma-ket ulab, batareya xosil qildi. Elektroliz qilishda ana shu batareyadan elektr 
manbai sifatida foydalandi.
Elektrolizning 1 chi qonuni. 
Ta’rif: Elektroliz vaqtida elektrodda ajralib chiqadigan moddaning og’irlik miqdori 
eritmadan o’tgan elektr miqdoriga to’g’ri proporsionaldir.
Agar elektrodda ajralib chiqgan moddaning og’irlik miqdori m bilan, elektr miqdorini Q 
bilan, tok kuchi i bilan, vaqtni t bilan belgilasak Faradeyning 1-qonuni quyidagicha yoziladi. 
m=K*Q=Kit
Formulada K ayni elementning elektrokimyoviy ekvivalenti, yani eritma orqali 1 kulon elektr 
o’tganda ajralib chiqadigan miqdori.
Elektrolizning 2 chi qonuni. 
Ta’rif: Agar bir necha elektolit eritmasi orqali (ketma-ket ulangan xolda) bir xil miqdorda 
elektr o’tkazilsa, elektrodlarda ajralib chiqadigan moddalarning og’irlik miqdorlari o’sha 
moddalarning kimyoviy ekvivalentlarga proporsional bo’ladi.
Agar bir idishga AgNO
3
eritmasi, ikkinchi idishga HCL eritmasi, uchinchi idishga 
CuSO
4

---

eritmasi, to’rtinchi idishga FeCL
3
eritmasi solib, xar qaysi idishga bir xil moddadan 
asalgan va
bir xil kattalikdagi ikki elektrod tushirilsa va barcha elektrodlar bir-biri bilan ketma-ket 
ulanib,
elektrodlarga tok berilsa, sistema orqali 96500 kulon yoki 26,8 amper-soat elektr 
o’tganda,
birinchi idishda 108 g kumush va 8 g kislorod, ikkinchisida 1 g vodorod va 35,46 g xlor,
uchinchisida 31,8 g mis va 8 g kislorod, to’rtinchisida esa 18,66 g temir va 35,46 g xlor 
ajralib
chiqadi. 1 
Faradeyning 2-qonuni K = * E formula bilan ifodalanadi.
96500 
E * it 
Uning birinchi va ikkinchi qonunlari uchun m= 
ifoda kelib chiqadi. 
96500 
Bu erda E- moddaning kimyiviy ekvivalenti. Elektroliz vaqtida asosiy prossesdan tashqi turli 
qo’shimcha xodisalar xam sodir bo’lishi sababli ma’lum miqdor elektr berilganda elektrodlarda 
ajralib chiqadigan moddaning miqdorlari Faradey qonunlari bilan xisoblanadigan miqdordan 
kamroq bo’ladi. Shunga ko’ra “elektroliz unumi” yoki “tokka nisbatan unum” degantushuncha 
kiritilgan.
m
1 
n=
*100% 
m 
bu erda m
1
- amalda ajralib chiqgan modda miqdori, m – nazariy miqdor, ya’ni
E*i*t m
1
*96500 
m =
Binobarin n = * 100% ga ega bo’lamiz. 
96500 E*i*t