Tema Araliqtan oqitiw formasinin` payda boliw tariyxi. Ashiq ha`m komp`yuterli ta`lim. Reje

sinxron
ha`m
asinxron
bolıwı mumkin. 
Sinxron
kurslar bir waqıttın` o`zinde oqıw protsessinde oqıtıwshı ha`m 
oqıwshının` qatnasıwı ha`m haqıqıy waqıtta baylanıs qılıwın ko`zde tutadı. Usı 
wakıtta xabar jetkiziw kuralları interaktiv televidenie ha`m video ushrasıwdı da o`z 
ishine aladı. 
Asinxron 
usıllar sinxron usıllarg`a keri bolıp olardan u`lken iyeliwshen`ligi 
menen ayırıladı ha`m studentke og`an kurs materialları u`stinde islewge qolay 
waqıt tan`law imkaniyatın beredi. Baylanıstın` asinxron usıllarınan 
paydalanatug`ın dastu`rler internetti elektron pochtanı, videokassetalar ha`m 
a`piuayı pochtanı kollawdı ko`zde tutadı. 
3.
Studentlerdi 
qollap-quwatlaw 
ha`m 
o`z-ara 
baylanısıw
.
Ko`pshiliktin`
 
oylawına qarsı, aralıqtan oqıtıwdın` jaqsı da`stu`ri boyınsha oqıp 
atırg`an studentler o`zlerin bir-birinen ajıralg`anday bolmawı kerek. Sıpatlı dastu`r 
baylanıs qılıwdın` usı ortalıqtı ajaratıw ushın ko`p g`ana metod ha`m usıllardı 
nazerde tutadı. 
Aralıqtan okıtıw da`stu`rin tan`law menen birge studentler o`zlerinin` 
ma`sla`hatshilerinen qanday ta`rtipte ja`rdem alıwları ha`m qollap-kuwatlawları 
haqqında sorap alıwları lazım.
 
Aralıqtan okıtıwda student da`stu`riy formadag`ı 
oqıwg`a salıstırg`anda bir qansha qolaylıqqa iye bolıwın sezedi. Aralıqtan okıtıwda 

---

studentlerdi onlayn qollap-kuwatlaw, chat ha`m forumlar, xabar taxtaları, onlayn
magazinler h. t. b. ma`slahat kuralları bolıwı kerek. 
Maselen, AQSh ta bakalavr ha`m magistr darejesin alıw ushın oqıw 
da`stu`rlerin usınıp otırg`an bunday oqıw orınları onsha ko`p emes. Belgili oqıw 
orınları zarur akkreditatsiyaga iye bolıwı lazım. Sonın` menen birge, akkreditatsiya 
etilmegen da`stu`rleri de bar. Sonın` ushın, sizdi qızıqtırg`an anıq da`stu`r qanday 
akkreditatsiyaga iye ekenin biliwin`iz lazım. 
Sonday-aq, ashıq ha`m komp`yuterli ta`limnin` ja`ne bir tu`ri -korporativ 
trening yaki qa`nigeligin asırıw kursları provayderleri.

Bul sho`lkemler da`stu`rleri sertifikat alıwg`a ha`m qanday ka`siplik 

qaniygelerin rawajlandırıw ushın go`zlengen basqa oqıw da`stu`rleri reytinglerin 
o`tkizedi. Usı reytingler paydalanıwshılardın` jeke talaplarına baylanıslı 
su`wretlenetug`ın akkreditatsiya etilmegen da`stu`rler esaplanadı. Solay etip, 
bunday tu`rdegi oqıw orınları sapası jag`ınan u`lken parq qılatug`ın da`stu`rlerdi 
usınıs etedi. Sonın` ushın, bunday jag`daylar ko`birek kurstın du`zilisi quralları 
ha`m kommunikatsiya usılların anıqlaw, sonday-aq, oqıwshılardı qollap-kuwatlaw 
qanday payda etiwdin` ha`m ne menen tamiyinleniwin biliw a`hmiyetli.
Onlayn oqıtıwdı usınıs etiwshi dastu`riy universitetler. Son`g`ı waqıtta ko`p
g`ana dastu`riy universitetler ha`m kolledjler o`zlerinin` usıng`an oqıw da`stu`rleri 
dizimin ken`eytirgen jag`dayda onlayn tartibinde o`zlerinin` dastu`rlerinde usına 
basladı. Tilekke qarsı, ju`da` kem ko`lemdegi universitet ha`m kolledjler 
o`zlerinin` da`stu`rlerinin` onlayn variantların usınbaqta.
Ta`biiy ra`wishte ne sebepten ha`zirgi jag`dayda aralıqtan oqıtıwdın` 
ulıwmalasıwı ken`eyip barmaqta degen soraw tuwıladı.
XIX ha`m XX a`sir baslarındag`ı jazıwlar arqalı oqıtıw aralıqtan 
oqıtıwdın` en` da`slepki ko`rinislerninin` biri bolg`an. Radio ha`m televidenienin` 
payda bolıwı menen jan`a qurallardan paydalanıw esabına kurslardın` mazmunın 
ken`eyttiriw boyınsha tajiriybeler baslandı. Aralıqtan okıtıwdın` usı da`slepki 
forması xabar jetkiziw formatın bir tareplemeligi menen shegaralanadı. Na`tiyjede 

---

studentlerdin` ma`slahatshi menen o`z-ara baylanısında interaktivlik kem ko`riniste 
boladı. 
XX-a`sirdin` 80-jıllarında televidenie ha`m radio esittiriw texnologiyası 
tarawının` rawajlanıwı u`lken korporatsiya ha`m a`skeriy bo`limlerine turli 
jag`daylardag`ı shaxslardı oqıtıwdın` na`tiyjeli usılı sıpatında mag`lıwmatlardı 
joldaslı ha`m o`tkizgishli uzatıwdan paydalanıwg`a imkaniyat beredi. Son`g`ı on 
jıllıqta jeke komp`yuterlerdin` rawajlanıwı internet tarmag`ının` payda bolıwı 
menen jeke ha`m korporativ maqsetler ushın aralıqtan okıtıw jolg`a koyıldı. 
Ha`zirgi waqıtta internetten paydalanıwg`a tiykarlang`an ha`m global tarmaqtan 
baylanıs qılıw imkaniyatı bar bolg`an kurslarda xalıqtın` joqarı qatlamında bilim 
alıw imkaniyatı bar.
Bilim alıw adamlardın` keyingi darejesin rawajlandırıw ushın qolaylıq 
jaratadı. U`nemlilikke tiykarlang`an ha`zirgi zamanago`y bilimlerdi iyelew ushın 
ha`r bir adam o`zinin` ko`nlikpelerin ha`m qa`niygelik darejesin jetilistiriw lazım. 
Tarmaqlı baylanıs texnologiyalarına tiykarlang`an ko`p g`ana interaktiv sistemalar 
islep shıg`ılg`anlıg`ı sebepli virtual auditoriyalar arqalı adamlar u`zliksiz bilim 
alıwların payda etiw keskin rawajlanbaqta. Bul jag`daydı ko`p g`ana du`n`ya 
ekspertleri de tastıyıklamaqta.
Ha`zirgi waqıtta aralıqtan oqıtıwdın` rawajlanıw sebeblerinen biri aralıqtan 
oqıtıw ko`birek oqıw texnologiyası menen ulıwmalıqqa iye. Aralıqtan oqıtıwdın` 
tez pa`t penen rawajlanıwına da, bilim alıwdı qa`legen uzaq rayonlarda jasaytug`ın 
fizikalıq ta`repten quramalı ha`m auditoriya tayarlıqlarına, yag`nıy da`stu`riy 
oqıwg`a qatnasa almaytug`ın adamlarg`a oqıwdı dawam ettiriwdi tamiynlep 
beriwgede texnologiya sebepshi bolıp atır. 
Aralıqtan oqıw adamlar menen baylanıs qılıwdı shegaralaydı.

Aralıqtan okıtıw qatnasıwshılarının` tu`rli aymaklarda (jaylar)da bolıwı 

mu`mkinligin itibarg`a alg`an halda, ko`pshilik tın`lawshılar da`stu`riy bilimge 
qarag`anda, t`yutor-ma`slahatshi gruppalasları ta`repinen ko`birek jeke itibar ha`m 
de olar menen baylanıs qılıw imkaniyatlarına iye dep esaplaydı. Sıpatlı aralıqlı 
da`stu`rler studentlerdi gruppa bolıp orınlaytug`ın jobalar ha`m onlayn baylanıslar 

---

ja`rdeminde o`zine tartadı. Bunda oqıtıwshı studentler sorawına o`z waqtında 
juwap beredi ha`m olardın` jumısların barlıq waqıt bahalaydı, studentler bolsa 
ko`birek o`z-ara baylanıs qılıw imkaniyatına iye boladı.
Aralıqtan oqıp alıng`an universitettin` da`rejesi, auditoriya- oqıw ushın en` 
qolay ha`m jaqsı jay degen pikirlerdin` barına qaramay alıp barılıp atırg`an ilimiy 
izertlewler ha`m o`tkerilip atırg`an tajiriybe sınaw jumıslarının` na`tiyjeleri, 
aralıqtan okıtıw tayarlıqlarg`a (a`dettegidey) barlıq waqıt qatnaytug`ın ku`ndizi 
oqıwg`a qarag`anda na`tiyjeli ekenligin tastıyqlamaqta.
Joqarı bilimlendiriw da`stu`ri sıpatın bahalawda oqıw orınlarının` 
akkreditatsiya 
sxemasın 
tu`siniw 
ju`da` 
kerekli 
esaplanadı. 
Bunda 
akkreditatsiyanın` bir g`ana sxeması aralıqtın` ha`m dastu`riy joqarı oqıw orınları 
ushın qollanıw mu`mkin, yag`nıy eki oqıw orınları bir qıylı standartqa sa`ykes 
keledi.
Da`stu`rlerdin` sıpatı haqqında so`z ju`rgizgenimizde, to`mendegi faktorg`a 
itibardı qaratıw lazım: joqarı bilimlendiriwdin` sıpatlı aralıqtan da`stu`rleri, o`zinin 
qa`siyetine, ko`pshilik programmalıq da`stu`rlerge qarag`anda bir qansha joqarı 
da`rejedegi tarbiyalılıq ha`m motivatsiyanı talap etedi. Sonın` ushın akkreditatsiya 
etilgen aralıqtan oqıtıw universitetin pitkergen studentte joqarı da`rejedegi 
maqsetke umtılıwshılıq qasiyeti bar dep aytıw mu`mkin.
Aralıqtan oqıtıw studentlerge anıq bir juwapkershilik ju`kleydi.
 
Oqıtıwdın` 
da`stu`riy formasındag`ı tayarlıqlarında studenttin` ma`mleketlik bilim 
standartlarındag`ı bilimlerin iyelew za`ru`rligi o`z-o`zin motivatsiya qılıw a`meli 
esaplanadı. Aralıqtan oqıtıwda bolsa bunday qızıqtırıw joq-kursqa jazılıw ha`m onı 
tabıslı tamamlaw studenttin` pu`tkilley o`zine baylanıslı. Aralıqtan oqıtıw 
gruppalaslar ha`m oqıtıwshı ta`repinen hesh kanday eskertiwlersiz shug`ıllanıw 
juwapkershiligin o`z moynına alg`an ha`m kamalg`a jetken studentlerge sa`ykes 
keledi.
Aralıqtan oqıtıw dastu`rin tan`law ushın ja`rdemshi sorawlardan 
paydalanıladı. Bul sorawlardın` juwapları aralıqtan oqıtıw da`stu`rin durıs 
tan`lawg`a imkaniyat beredi. Sorawlar oyımızsha to`mendegishe bolıwı mumkin: 

---

studentten ne talap etiledi? Auditoriyada qansha waqıt islewin`izge tuwra keledi? 
Basekilerde qatnasıw lazım bolama? Jazba jumıslardı orınlaw lazım bolama? Test 
tapsırıw lazım bolama? Texnikalıq mashqalalardı sheshiwge ja`rdem beriw 
imkaniyatı barma? Eger sizge berilgen tapsırmalardı alıw boyınsha tosıq bolsa, 
oqıw ornı sizge ja`rdem bere alama? Qanshalıq tez ja`rdem bere aladı? Fakul`tette 
talantlı studentler menen islew tajiriybesi barma? Fakul`tet oqıtıwshılarında 
aralıqtan oqıtıw
 
tajiriybesi jeterlime?
Sizin ma`slahatshilerin`iz qanshelli sıylasıqlı? Eger sizde pikir yaki soraw 
payda bolıp, olarg`a juwaptı alıw bir ha`ptege, bir ayg`a sozılıwı mumkinbe? Eger 
siz ulıwma juwap alalmasan`ız ne boladı? Sizin` professorın`ız sorawların`ızg`a bir 
ay yaki onnan ko`p waqıt juwap bermegen bolsa ne qılar edin`iz? Siz kimge 
kon`ıraw qılıwın`ız mu`mkin ha`m qanday ha`reket qılasız? 
Keyingi waqıtta baylanısta bolıwın`ız ushın ha`zirge shekem oqıp atırg`an