Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi jizzax davlat pedagogika instituti begbutayev a. E., Yusupov r. M

 
Maʻlumot uzatish rejimlari: asinxron va sinxron. 
Tasavvur qiling, kompyuteringiz biror soʻzni bit va baytlar shaklida aloqa 
liniyasi orqali uzatyapti. Savol tugʻiladi: qabul qiluvchi qurilma qaysi bayt (bitlar 
ketma-ketligi) qachon boshlangan (yaʻni aynan qaysi bitdan boshlangan) va 
qayyerda tugaganligini qanday aniqlaydi? Masalan, ….10001001010010110 
010010101101…. Boʻlakda qaysi baytlar turibdi. Baytlar nima bilan ajratilgan. 
Albatta 1 baytning 8 bitdan iborat ekanligini bilish xam buni aniqlash uchun yetarli 
emas. Bayt aynan qaysi bit (0 yoki 1) dan boshlangan va tugaganligini bilish kerak. 
Sinxron va asinxron uzatish shu narsaga asoslangan. Umuman, xar qanday 
maʻlumot yo sinxron yoki asinxron usulda uzatiladi. 
-
Asinxron maʻlumot uzatish. 
Bu usul deyarli barcha shaxsiy kompyuterlarda 
qoʻllaniladi va “boshlash-tugatish (start-stop) uzatish” deb xam yuritiladi. 
(“Asinxron” soʻzi qadimgi grekcha soʻz boʻlib, “vaqti bir xil emas” degan maʻnoni 

---

68 
bildiradi). Asinxron uzatishda xar bir vaqt oraligida bitta bayt (bitlar ketma-ketligi) 
uzatiladi. Bunda xar bir baytni tashkil etuvchi bitlar ketma-ketligi “qavslarga” 
olingan va maxsus boshqaruvchi bitlar (“qavslar”) bilan birga uzatiladi. Bu 
“qavslar” xam boshlanish biti (start bit) va tuxtash biti (stop bit) lardan iborat. 
Boshlanish biti baytni tashkil etuvchi birinchi bitdan oldin, toʻxtash biti esa baytni 
tashkil etuvchi oxirgi bitdan keyin “turadi”. 
Koʻpgina shaxsiy kompyuterlarda bu usul qoʻllaniladi, ammo bunda 
maʻlumot uzatish tezligi nisbatan past. qisqa muddat ichida katta hajmdagi 
maʻlumotni uzatish uchun albatta bu metod ancha noqulay. Bu usulning afzalliki 
shundaki, maʻlumot junatuvchi axborotnip xoxlagan paytda junatishi mumkin. 
-
Sinxron maʻlumot uzatish. 
Asinxron uzatishdan farqli oʻlaroq sinxron 
uzatishda maʻlumot boshlovchi va tugatuvchi bitlar orqali emas, balki maʻlumot 
bloklari (baytlar yigindisi) uzatiladi. (“Sinxron” soʻzi qadimgi grekcha soʻz boʻlib, 
“bir vaqtda” degan maʻnoni bildiradi). Bunda boshlovchi va tugallovchi bitlar xar 
bir bayt boshi va oxirida emas, balki xar bir blok (baytlar ketma-ketligi) boshi va 
oxirida boʻladi. Bu bitlarning vazifasi nafaqat bloklarni bir-biridan ajratib turish, 
balki uzatuvchi va qabul qiluvchi qurilmalardagi ichki soatlar vaqtini bir xilligini 
(sinxron eanligini) nazorat qilishdan iborat. 
Bu usul juda murakkab va qimmatga tushishi sababli shaxsiy kompyuterlarda 
kam qoʻllanilgan. Shunga qaramasdan, baʻzi modemlar kompyuter ketma-ket 
portidan asinxron tarzda uzatilayotgan signallarni liniyaga sinxron signallar 
shaklida uzata oladi.