O‘zbeкiston respubliкasi

33-
 
§. Qo„llanilishi chegaralanmagan va chegaralangan leksika 
 
Til egalarining nutqida ishlatilishi jihatidan o‗zbek tili leksikasi 
ikki qatlamga bo‗linadi: 
a)
qo‗llanilishi chegaralanmagan leksika; 
b)
qo‗llanilishi chegaralangan leksika. 
Qo„llanilishi chegaralanmagan (umumiste‟mol) 
leksika
. 
O‗zbek tili lug‗at tarkibining asosini ana shu qatlam tashkil etadi. 
Qo‗llanilishi chegaralanmagan leksemalarni shu tilda so‗zlashuvchi 
kishilar, qanday shevaga, qaysi hududga, qaysi kasb yoki sohaga 
mansub bo‗lishidan qat‘i nazar, cheklanmagan darajada ishlataveradi. 
Qo‗llanilishi chegaralanmagan leksema barcha so‗z turkumida 
mavjud. 
fe‘l: 
ishlamoq, kelmoq, olmoq, ko„rsatmoq, buyurmoq, saylamoq, 
yemoq, ichmoq, tanimoq, uxlamoq, kuldirmoq, kiymoq; 
ot: 
ota, ona, non, suv, stol, eshik, tog„, yer, shamol, radio, telefon, 
kiyim, yegulik, ko„z, bosh, oyoq, qo„l, kitob, havo….; 
sifat: 
shirin, achchiq, qizil, ko„k, katta, xunuk, go„zal, yaxshi, 
yomon, issiq, sovuq, yoqimli, yoqimsiz, baland, past…; 
son: 
bir, o„n, yuz, ming; 
ravish: 
hamisha, ba‟zan, ataylab, hozir, ilgari; 

---

120 
olmosh: 
kim, nima, qanday, nima qilmoq, qancha, shu, biz, 
hamma; 
so‗z-gap: 
xo„p, mayli, rahmat, xayr, salom…
; 
ko‗makchi: 
uchun, bilan, singari, kabi; 
bog‗lovchi: 
ham, va, bilan, ammo, yoki; 
yuklama: 
faqat, xuddi, hatto. 
Qo‗llanilishi 
chegaralanmagan 
leksemaning 
aksariyati 
umumturkiy va o‗zbekcha, ba‘zan ular o‗zlashma bo‗lishi ham 
mumkin. 
Qo‗llanilishi chegaralangan leksemalarni ikki turga bo‗lish 
mumkin: 
a)
qo‗llanilishi davrga ko‗ra chegaralangan leksika; 
b)
qo‗llanilish doirasi chegaralangan leksika.