O‘zbeкiston respubliкasi

WP
m
, WP
m
] qolipli gaplarni ham hosil 
qiladi. Chunki bu ham omonimik tabiatli shakl. Lekin uning tarkibiga 
boshqa birlik kiritilishi bilan qo‗shma gap a‘zolari orasidagi tenglik 

---

447 
munosabati so‗nib, tobelik munosabati vujudga keladi. Masalan, 
Qopqon tomonga burilgan edi, baqiriq-chaqiriq boshlandi 
gapi 
[
WP
m
, WP
m
] va [
WP
m
→WP
m
] qolipiga tushadi. 
-gan ham edi
: 
Ergash ko„ringan ham edi, bolalar yugurishdi. 
(S.Nur.). 
-gan edi hamki: Arz qilishga og„iz juftlagan edi hamki, kulimsirab 
turgan Burgut polvonga ko„zi tushdi. 
(S.Ahm.). 
-ganda edi: Bizning duomiz ijobat bo„lganda edi, hammamiz 
sevinardik. (
A.Shorah
.). 
Кeltirilgan misollarning barchasida gaplarning birinchi qismlari 
ikkinchi qismlarining kelishini talab qiladi. 
-(i)b edi 
shakli ham ayrim hollarda [
WP
m
→WP
m
] tipini vujudga 
keltirishda ishtirok etadi: 
Shu kuni endi ko„chaga chiqib edi, Zunnun 
boshliq besh nafar bola poylab turgan ekan. (
M.Ism
.) 
deb 
vositasi: 1. 
Xolmurod Gulsunning o„qituvchisini ko„rsam deb, 
deraza orqasidan sekin qaradi. 
(P.Turs.)2
. Bolalar ovqatlanamiz deb, 
birdan shiypon tomon yo„l oldilar. 
(H.Naz.) 
Qo‗shma gapning [
WP
m
→ WP
m
] tipik ko‗rinishi hosilalari 
tarkibiy qismlari uchun nafaqat qo‗shimcha, balki ularga ko‗makchi 
maqomidagi nisbiy so‗zlar ham muhim: 1
. Кim ko„p ishlasa, ko„p haq 
oladi. 
2
. Кimki chindan sevsa yorini, umri hamisha bahor. 
3
. Har 
kimki vafo qilsa, vafo topqusidir, Har kimki jafo qilsa, jafo topqusidir. 
(Bob.)4
. Gulnora qachon kelsa, Jahongir hozir-u nozir. 
Кo‗rinadiki, qo‗shma gap tarkibiy qismlarining hokim-tobelik 
munosabatini namoyon qilishda nisbiy so‗z nomustaqil kesimlik 
shakliga qo‗shimcha vositadir. 
Qo‗shma gap tarkibiy qismlari inversiya holatida ham bo‗ladi: 1. 
Borishim kerak, aytmasa ham. 
Bunday gaplar qo‗shma gapning 
[