O‘zbeкiston respubliкasi

65-
 
§. Olmosh derivatsiyasi. 
 
Olmosh o‗ziga xos so‗z yasalish tizimiga ega. U – affiksatsiya va 
kompozitsiya 
usuli. 
Кo‗rsatish, 
belgilash-jamlash, 
gumon, 
bo‗lishsizlik olmoshlari sirasida yasalmalari ham 
mavjud. 
Shuningdek, o‗zga turkum so‗zlaridan derivatsiyaning boshqa 
ko‗rinishlari asosida ham olmosh vujudga kelgan: 
birov
, 
butun
, 
yalpi
, 
jami
, 
falonchi 
kabi. 
Affiksatsiya usuli. 
Affiksatsiya usuli gumon olmoshida uchraydi. 
Bu usul bilan asosan olmoshdan olmosh yasaladi. 
Yasash asosiga qo‗shilib, olmosh hosil qiluvchi affiksning so‗z 
yasash darajasi ham turlicha: 
alla-, -dir
. Bu affiksning har biri turli 
derivatsion qolip tarkibida olmosh yasaydi: 
alla-+so„roq 

---

280 
olmoshi/narsa = 1) asosdan anglashilgan narsa/predmetning 
gumonligi 
qolipi hosilalari quyidagicha: 
allakim
, 
allanima
, 
allanarsa
, 
allakim
, 
allaqayer 
kabi. 
so„roq olmoshi+-dir = 2) asosdan anglashilgan narsa/predmet- 
ning gumonligi 
qolipi quyidagi olmoshlarni beradi: 
kimdir
, 
nimadir
, 
qayerdadir
, 
qachondir
, 
qaysidir 
kabi. 
Кompozitsiya usuli
. Bu usul vositasida qo‗shma (ko‗rsatish, 
so‗roq, belgilash, bo‗lishsizlik), juft (ko‗rsatish) va takroriy 
(ko‗rsatish, so‗roq, belgilash) olmoshlar yasaladi (24a-jadval): 
24a-jadval 
Olmosh 
Qo‗shma 
Juft 
Takroriy 
Кo‗rsatish 
ana bu, 
mana u 
u-bu o„sha-o„sha, 
shu-shu 
So‗roq 
nima uchun, nima 
maqsadda 
- 
kim-kim, nima- 
nima? 
Belgilash 
har kim, har nima - 
barcha-barcha, 
butun-butun 
Bo‗lishsizlik 
hechkim, 
hechnima 
- 
- 
 
O‗zbek tilida olmoshning yasalishi masalasi munozarali. 
Olmoshning yasalish xususiyati tadqiqi tilshunosligimiz oldida turgan 
vazifalardan.