O‘zbeкiston respubliкasi

Sonning tuzilishiga ko
„
ra turlari
. Son tuzilishiga ko‗ra 
sodda 
va 
murakkab 
bo‗ladi. Sodda son bir o‗zakli bo‗ladi: 
bir, besh, ming, 
yarim
. Murakkab son o‗z o‗rnida uchga bo‗linadi: 
a) 
juft 
sonlar
; b) 
takroriy sonlar
; d) 
qo„shma son
. 
Juft son ikki sonning juftlashishidan tashkil topadi va noaniqlikni 
ifodalaydi: 
uch-to„rt, besh-olti
. 
Takroriy sonda bir o‗zak takrorlanadi: 
bitta-bitta, uchta-uchta, 
beshta-beshta
. 
Qo‗shma son birdan ortiq mustaqil so‗zning qo‗shilishidan hosil 
bo‗ladi: 
o„n besh, bir ming olti yuz, uch butun beshdan bir, bir yarim. 
 
MAVZU YUZASIDAN SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 
1.
Sonning o‗ziga xos xususiyatlari qaysilar? 
2.
Son va uning umumiy grammatik ma‘nosi haqida nimalarni 
bilasiz? 
3.
Sonda derivatsiya, transpozitsiya, konversiya va relyatsiya 
mavjudmi? 
4.
Sonning lugaviy-ma‘noviy guruhlarini sanang. 
5.Sonning lug‗aviy shakllari xususiyatlari qanday? 
6.Sonning sintaktik imkoniyatlarini bayon qiling. 
7.
Sonlarda UGM, OGM, XGMni qandy tushunasiz? 
8.
Sondan tashqari yana qaysi turkumlar miqdor ma‘nosini 
ifodalaydi? 

---

269 
RAVISH 
 
Tayanch tushunchalar: 
 
ravish, UGM, OGM, XGM, miqdor, munosabat, belgi, lug„aviy- 
ma‟noviy guruh, lug„aviy shakl, derivatsiya, transpozitsiya, 
konversiya, sintaktik shakllar 
 
61-
 
§. Ravish va uning UGMsi 
 
Ravish hamisha tilshunoslikning muammoli masalasidan bo‗lib 
kelgan. Uni o‗rgangan olim V.V.Vinogradov «mustaqil so‗zning hech 
bir guruhiga sig‗may qolgan so‗z ravish turkumiga yig‗ilgan» deb 
haqqoniy baho bergan edi. Ravishning ma‘no va vazifasi ot, sifat, son, 
olmoshga yaqin turishi arab va Yevropa tilshunosligida qayd etilgan. 
Sharq va g‗arb tilshunosligi ravishni ma‘no va vazifasi jihatidan emas, 
balki boshqa birortasiga xos bo‗lmagan belgi – o‗zgarmaslik belgisi 
bilan ismdan farqlaydi. Biroq o‗zbek tili grammatik qurilishining 
tavsifiga bag‗ishlab yozilgan ko‗plab ilmiy adabiyot va darsliklarda 
ravishning o‗zgarmaslik tabiati inobatga olinmagan. Tilshunoslar 
o‗zbekcha ravishni rus tilidagi «наречие»ning muqobili sifatida talqin 
qilishgan, natijada, 
kecha, kunduz, tong, oqshom 
kabi payt oti, 
atrof, 
o„rta, u yerda, bu yerda, old, orqa 
kabi o‗rin oti, 
oz, mo„l, butun, to„la 
kabi miqdor sifati, 
keyin, past, baland, yuqori 
kabi o‗rin sifati ravish 
turkumi doirasida o‗rganilgan. 
«Asosan harakatning, qisman predmetning belgi, miqdor yoki 
holatini bildiruvchi o‗zgarmas so‗z» – ravishning so‗z turkumi 
sifatidagi UGMsi.