O‘zbeкiston respubliкasi

59-
 
§. Son va uning UGMsi 
 
«Predmetlarning sanog‗i va, asosan, aniq miqdori uchun 
ishlatiladigan so‗z» – sonning so‗z turkumi sifatidagi UGMsi. 
Sanaladigan predmet uchun ishlatilganda ularning sanoq va miqdorini 
anglatadi. Son so‗z turkumi sifatida predmet ifodalovchisi bilan 
munosabatga kirishib, shu jihati bilan sifat va ravish turkumiga yaqin 
turadi. Biroq aniq miqdor bildiruvchi bu so‗zlar predmetning noaniq 
miqdorini bildiruvchi 
oz, ko„p, mo„l 
kabi sifatlardan ajralib turadi. 
Sifat raqam bilan ifodalanmaydi. Son esa noaniq miqdorni bildirganda 
ham raqam bilan beriladi: 
uch-to„rt kun 
(
3-4 kun
). Bu esa ular 
anglatgan miqdor noaniqligi ham nisbiy ekanligidan dalolat beradi. 
Songa oid so‗z matematik son ma‘nosida esa faqat sonning 
nomini bildiradi. Demak, predmet nomini anglatuvchi so‗z bilan 
munosabatda namoyon bo‗ladigan ma‘nosi bilan son so‗z turkumini 
tashkil etadi. 
Sonning grammatik xususiyati
. Son morfologik va sintaktik 
xususiyatining o‗ziga xosligi bilan boshqa turkumlardan ajralib 
turadi. 
1.
Sonda o‗ziga xos morfologik ifodasiga ega bo‗lgan quyidagi 
grammatik xususiyat mavjud: 
–
sanoq songa 
-(i)nchi 
affiksining qo‗shilishidan predmetning 
tartibiga ko‗ra munosabatini ifodalovchi grammatik ma‘no hosil 
bo‗ladi: 
birinchi, o„ninchi
. 
–
sanoq songa 
-ov, -ala 
affiksining qo‗shilishidan predmetning 
guruhini, 
to‗dasini 
ifodalovchi 
grammatik 
ma‘no 
hosil 
bo‗ladi:(
ikkovi
)
, 
(
uchalasi
). 

---

260 
–
sanoq songa 
-ta+cha, -lab 
affiksining qo‗shilishidan 
predmetning taxminiy hisobini ifodalovchi grammatik ma‘no hosil 
bo‗ladi:(
o„ntacha
)
, 
(
yuzlab
). 
–
sanoq songa 
-ta+dan 
affiksining qo‗shilishidan predmetning 
taqsimini ifodalovchi grammatik ma‘no hosil bo‗ladi:(
ikkitadan
)
, 
(
o„ntadan
). 
2.
Hisob so‗zi (
juft, gramm, dona
, 
metr
) bilan qo‗llanilishi uning 
o‗ziga xosligini belgilovchi muhim belgidan biri. 
3.
Sintaktik kategoriyasi cheklangan voqelanishga ega. 
4.
Sonlar yasalish xususiyatiga ega emas. Biroq sondan boshqa 
so‗z turkumi yasaladi: 
birlashmoq, ikkilanmoq 
(fe‘l)
, beshlik 
(ot) 
kabi. 
Son quyidagi sintaktik xususiyatga ega. 
5.
Son otdan oldin kelib, asosan, aniqlovchi vazifasini bajaradi. 
6.
Sonlar cheklangan darajada bo‗lsa-da, gapning barcha bo‗lagi 
vazifasida kela oladi. 
7.
Son ot oldida aniqlovchi vazifasida kelganda, u bilan birga 
ajralmas birikmani vujudga keltiradi: 
ikki talaba kelmadi 
birikuvida 
ikki talaba 
ajralmas birikma bo‗lib, bitta bo‗lak, 
ikki 
so‗zi esa 
bo‗lakning bo‗lagi vazifasida kelgan. 
8.
Son va sifatni aniqlovchi sifatida qo‗llashga to‗g‗ri kelganda 
avval son, keyin sifat joylashadi: 
uchta a‟lochi talaba, beshta ilg„or 
terimchi
.