O‘zbeкiston respubliкasi

kezib yuribdi
, umrimiz boqiydir, umrimiz boqiy.
(G‗.G‗ul.) 
Bo„liq yer 
«tayyorman» degandek 
ko
„
pchib yotibdi
. («Qashq.») 
Hozirgi zamon shakllari kesimning payt valentligini hozirgi 
zamon ma‘noli so‗zshakl bilan to‗ldiradi: 
bugun, hozir 
kabi. Bu 
so‗zshakllar gapda hol bo‗lib keladi. 
Кelasi zamon. 
Mavjuddarsliklarda grammatik illuziya natijasida 
kelasi zamonning ikki ko‗rinishi farqlanadi: 
a)
kelasi zamon aniqlik shakli
; 
b)
kelasi zamon gumon shakli
. 
Yuqorida aytilgani kabi ma‘no turlaridagi «aniqlik» va «gumon» 
unsurlarining zamon substansial mohiyatiga tegishli joyi yo‗q. Bu 
ham boshqa kategoriya substansial mohiyatining kelasi zamon 
UGMsidagi tajallisi. 
Кelasi zamon ZК UGMsini «nutq momentidan keyin yuz beruvchi 
harakatni ifodalash» tarzida xususiylashtiradi. Bu zamon: 
a)
-a, -y 
(
O„zbek qizlari sevgisini 
aytmaydi
, bir umr pinhon 
tutadi
. 
(Sayyor) 
Bolang uch-to„rt 
qiynaladi
, keyin 
o
„
rganib ketadi. 
(A.Qah.); 
b)
-(a)r/mas 
(
Balki zavod qurish uchun ovora bo„lishga 
to
„
g
„
ri 
kelmas
. 
(Oyb.) 
Shu atrofda yurgandir, 
kelib qolar. 
(S.An.)) affikslari 
orqali ifodalanadi. (Shu o‗rinda aytib o‗tish lozimki, darsliklarda 
zamon shakllari sanalganda, undan keyin, albatta, shaxs-son shakllari 
kelishi ta‘kidlanadi. Bu o‗rinda ZК kesimlikning dialektik bog‗langan 
bir tarkibiy qismi bo‗lganligi uchun hadeb zamon shaklidan keyin 
shaxs-son shakli bo‗lishini ta‘kidlab o‗tirishni ortiqcha deb bildik. 
Chunki ular ajralmas). 
Кelasi zamon fe‘lining 
ekan, emish 
to‗liqsiz fe‘li bilan yasalgan 
eshitilganlik, keyin bilganlik ma‘nosini ifodalovchi shakli gumon 
ma‘nosini ifodalamasligi ta‘kidlanadi: (
ishlar ekan
)
, 
(
kelar ekan
)
; 
(
ishlar emish
)
, 
(
kelar emish
)kabi. Bunda to‗liqsiz fe‘llarda zamon 
ma‘nosi yo‗q. Zamon shaklning -
ar 
qismi orqali ifodalanadi. 

---

228 
Umuman olganda, to‗liqsiz fe‘llar fe‘ldan boshqa so‗zlar kesim 
vazifasida kelganda ularga zamon va modal ma‘nolarni birgalikda 
beradi. Fe‘llarni shakllantirganda esa sintetik-analitik shaklning affiks 
qismi zamon ifodalab, to‗liqsiz fe‘l zimmasiga modal munosabat 
ifodalashgina yuklatiladi. Qiyoslang: 
ishchi ekan – ishchi bo„lgan 
ekan, o„qigan emish
. Кeyingi ikki misolda 
-gan 
shakli zamon, 
to‗liqsiz fe‘llar modal munosabat ifodalagan. 
Кelasi zamon shakllari kesimning payt valentligini kelasi zamon 
ma‘noli hol vazifasidagi so‗zshakllar bilan to‗ldiradi: 
ertaga, kelasi 
yil, kelajakda 
kabi. 
Affikslar ko‗chma ma‘nolarda ishlatilishi ham mumkin. 
Hozir 
qorong„ida qayoqqa