|
8. So’rov-ma’lumot xizmati tizimi
Ushbu tizim (YEZ elementi) tanlangan MBBТ imkoniyatlaridan hamda mos
interfeys dasturlaridan foydalanib, ma’lumotlarni quyidagilar asosida olish
imkoniyatini ta’minlashga qaratilgan:
- maxsus ro’yxatlardan foydalanib, oldindan aniqlangan so’rovlar;
- hisobotlar generatorlaridan (to’plovchilar) foydalanish (yangi hisobot
jadvallarini shakllantirish uchun);
- maxsus til vositalaridan (SQL so’rovlar) foydalanish.
Nostandartlash yer tuzish so’rovlarini avtomatlashtirish pastki tizimi maxsus
yer fondlarini shakllantirish, korxonalarni qayta tashkil etish, yerlarni qayta
taqsimlash bilan bog’liq har xil yer tuzish ishlari hamda tabiatni muhofaza qilish
choralarini amalga oshirish bo’yicha boshqarish qarorlarini qabul qilish, yer
munosabatlarini tartibga solishning yangi huquqiy va iqtisodiy mexanizmini tadbiq
etish bilan bog’liq masalalar majmuini o’z ichiga oladi. Ularga, xususan, yerning
bahosini aniqlash bo’yicha, yer solig’i va ijara haqini toifalash, yerdan oqilona
foydalanishni iqtisodiy rag’batlantirish va boshq. masalalar kiradi.
9. Ijodiy vazifalarni modellashtirish
Ijodiy ishlarni (EE elementi) modellashtirish pastki tizimida topqirlik
kontseptsiyasi to’la amalga oshiriladi. Ushbu element tizimning har qanday
elementi bilan ishlashda, qachonki izlanayotgan yechim berilgan masala uchun
formallashtirilgan algoritmlardan tashqarida yotsagina foydalaniladi.
Ekspert tizimlari
(ES) - bu nafaqat ma’lumotlarni, balki, bilimlarni ham
qayta ishlashni ta’minlavchi dasturlardir. ES ning asosiy bloki – bilimlar bazasi,
mantiqiy
yechimlar
mexanizmi,
ma’lumotlar banki va «odam–EHM»
interfeyslaridir. Bilimlar har xil shakllarda, bilimlar bazasida yig’ilishi mumkin.
77
«Agar–unda» turidagi munosabatlar eng ko’p tarqalgan qoida shakli hisoblanadi.
Bilimlarni ko’rsatishning boshqa shakllari – semantik tarmoqlar, ro’yxatlar,
predikatli mantiqlardir. Bilimlar bazasidagi har bir yozuv o’zida ekspertlardan,
darsliklardan, foydalanuvchilar uchun ko’rsatmalardan va boshqa manbalardan
olingan xususiy ma’lumotlarni ifodalaydi.
Ma’lumotlar banki yechilayotgan muammoning hozirgi holati to’g’risidagi
ma’lumotlarni saqlaydi. U o’z ichiga boshlang’ich va ishlab chiqarishdan yangidan
olingan ma’lumotlarni, deduktiv zanjirlarni oladi.
Mantiqiy yechimlar mexanizmi o’zida qo’yilgan masalani yechish jarayo-
nida ma’lumotlar bankini va bilimlar bazasini birlashtiruvchi zvenoni (bo’limni)
ifodalaydi. U o’z ichiga qoidalar, nazorat strategiyalari, harakat rejalarini inter-
pretatsiyalash ishlarini oladi. Masalani yechish jarayonida bilimlar bazasidagi
ma’lumotlar ma’lumotlar bankidagi mavjud ma’lumotlar bilan solishtiriladi,
bunday solishtirish oraliq natijalardan foydalangan holda, ko’p martalab
o’tkaziladi.
Ekspert tizimlarida ikkita tamoyilga katta e’tibor qaratiladi:
- qarorni, agar uning bilimi va tajribasi dasturga kiritilgan imkoniyatlaridan
katta bo’lsa odam qabul qiladi;
- tizim va foydalanuvchi orasidagi muloqat shunday ko’rinishi kerakki,
bunda foydalanuvchi nafaqat tizim savollariga javob berishi, balki o’zi unga «nima
uchun?», «qanday qilib?», «nimaga yo’q?», «agar…» kabi savollarni berishi
mumkin bo’lsin.
EТni loyihalashda uni barcha zarur qismlarini (mantiqiy chiqarish
qurilmalari, bilimlar bazasi, bilimlarni olish, tushuntirish va muloqat qismlari) to’la
mustaqil qilib ishlash zarurati yo’q.
«Bo’sh» EТ sifatida quyidagi bazaviy tizimlardan foydalanish mumkin:
All-TX, Expert, Emycin, Exsys, Guru, Zoops, Mycin va boshq.
Yuqori malakali mutaxassislar faoliyatini takrorlovchi avtomatlashtirilgan
interpretatsiya texnologiyasini ro’yobga chiqarish umumlashtirilgan hisob - logik
78
yoki taqsimlangan sun’iy intellekt tizimlari shaklida amalga oshiriladi. Bunday
tizimning dasturiy ta’minoti ikkita qismni o’z ichiga oladi:
- avtomatlashtirilgan interpretatsiyalashning har hil masalalarini yechish
uchun mo’ljallangan ishlov beruvchi dasturlar intellektual majmualari to’plami;
- ekspert tizimlari yig’indisi.
Intellektual majmualar funktsional dasturlash tamoyillarida yaratiladi.
Ma’lumotlarga ishlov berish jarayonlari bilimlar bazasini yaratadi. Ular hisoblash
jarayonini amalga oshirish vaqtida aniq ma’lumotlarga ishlov berishga qaratilgan,
o’zida yo’naltirilmagan grafani ifodalovchi, funktsional semantik tarmoq shaklida
amalga oshiriladi. Bu degani, aniq masalalarni yechishda ma’lumotlarga ishlov
berish qattiq emas, balki, o’zi to’g’rilanadigan grafalar bo’yicha bajariladi. Ular
avtomatik
shakllantiriladi,
o’ta murakkab vaziyatlarda esa mutaxassis
qatnashuvida, qo’yilgan talablar, boshlang’ich ma’lumotlar tarkibi va qator
tekshiriladigan sharoitlar hamda cheklashlardan kelib chiqib shakllantiriladi.
Ekspert tizimlari mutaxassis – ekspertlarda mavjud taxlil qilish,
umumlashtirish va xulosalarni shakllantirish bo’yicha shakllangan maxsus
bilimlarni va nazariy asoslangan matematik jarayonlarni qo’llab, bilimlar
bazasidan foydalanish asosida, ma’lumotlari chuqur avtomatlashtirilgan ishlov
berish va qarorlarni shakllantirish tamoyillarini ro’yobga chiqaradi.
Yuqorida keltirilgan yondashuvlarga mos tarzda, YEТLAТ ishini barcha u
bilan mantiqiy bog’langan funktsional tizimlar bilan integratsiyalash, uning ayrim
elementlarini kontsetual va fizik loyihalashni amalga oshirish yer tuzishnining
ayrim tashkil etuvchilarini avtomalashtirishning oqilona va unifikatsiyalangan
modelini yaratish va shuning hisobiga malumotlar ortiqchaligini nafaqat ayrim
pastki tizimlarda, balki, butun tizim ichida tugatishga erishish mumkin. Bu esa
loyihachilar mehnati unumdorligini va ishlanayotgan loyihalar sifatini keskin
oshirish imkonini beradi.
Shunday qilib, barcha turdagi yer tuzish ishlari uchun yagona ma’lumot
kengligini yaratish bo’yicha aniq qadam va avtomatlashtirilgan yer tuzishni
79
loyihalash, xaritalash va Davlat yer kadastrini yuritishni bosqichma - bosqich
amalga oshirish uchun poydevor qo’yiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
