S avezbayev



Download 1,62 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/85
Sana14.06.2022
Hajmi1,62 Mb.
#669591
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   85
Bog'liq
YeTLAT darslik



S. AVEZBAYEV 
YER ТUZISHNI LOYIHALASHNING 
AVТOMAТLASHGAN ТIZIMLARI 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Тoshkent - 2012 
 



Ushbu darslik OO’MТV 14.10.2008 yil №306 sonli buyrug’iga asosan 
chop etishga tavsiya etilgan 
Darslik «Yer tuzishda loyihalashning avtomatlashgan tizimlari» fani 
dasturga mos tarzda tayyorlangan. Unda yer tuzish va yer kadastrida 
avtomatlashtirilgan tizimlarni yaratishning nazariy va uslubiy asoslari keltirilgan, 
hozirgi kunda yer tuzish tashkilotlari amaliyotida foydalanilayotgan eng taniqli 
dasturiy mahsulotlar bayonlangan. Zamonaviy kompyuter tizimlari, dasturiy 
majmualar (GAТ VA YEAТ) asosida yer tuzish loyihalarini ishlash va 
hisoblashlarni avtomatlashtirish bo’yicha misollar keltirilgan. 
Darslik 5620700 - «Yer tuzish va yer kadastri» bakalavriat yo’nalishida va 
5A620701 - «Yer tuzish va yer kadastri» mutaxassisligi bo’yicha magistraturada 
ta’lim olayotgan talabalar uchun mo’ljallangan. 
Тaqrizchilar:
 
B.B.Berkinov, iqtisod fanlari
doktori, professor 
A.Т.Abdurazzoqov, iqtisod fanlari
nomzodi, dotsent 
Тoshkent irrigatsiya va melioratsiya instituti 2012 yil. 



Kirish 
 
Hisoblash texnikasi va geoaxborot texnologiyalarining rivojlanishi, yer 
tuzish va yer kadastri korxonalarining zamonaviy kompyuterlar, sonli 
fotogrammetriya va kartografiya vositalari bilan jihozlanishi, yer kadastrining 
avtomatlashgan tizimlarining yaratilishi, yer tuzish va yer kadastri ishlarining 
mazmuni va texnologiyasini keskin o’zgartirib yubordi. Bu o’z navbatida yer 
tuzishni loyihalashning avtomatlashgan tizimlarini yaratish imkonini berdi.
Yer tuzish amaliyotiga avtomatlashgan tizimlarning tadbiq etilishini uch 
bosqichga bo’lish mumkin. 
Birinchi bosqichda (70-80 yillar) yer tuzish loyihalarining ayrim qismlarini 
asoslash bilan bog’liq hisoblash ishlari (loyihalarni agroiqtisodiy asoslash, smeta- 
moliya va ayrim texnik qismlar bilan bog’liq hisoblashlar) avtomatlashtirildi. Bu 
davrda EHM larida berilgan boshlang’ich ma’lumotlar va maxsus ishlangan 
dasturlar asosida avtomatlashtirilgan tartibda loyihaviy ko’rsatkichlarni hisoblash 
va maxsus shakllar hamda zarur jadvallarni to’lg’azish kabi unchalik murakkab 
bo’lmagan hisoblashlar bajarildi. Bu hisoblashlar uchun sarflanadigan vaqtni tejash 
va yer tuzuvchining mehnat unumdorligini biroz oshirish imkonini berdi. 
Ikkinchi bosqichda (80-90 yillar) yer tuzish loyihalarining faqat hisob qismi 
emas, balki mazmun qismini ham avtomatlashgan tarzda tayyorlash imkoniyati 
paydo bo’ldi. Bunga yer tuzish masalalarining optimal yechimini topishda 
iqtisodiy-matematik usullardan va jarayonlarning modellaridan foydalanish orqali 
erishildi. Yer tuzish masalalari ko’p yechimli harakterga ega bo’lganliklari uchun 
ular ichidan optimal yechimni tanlab olish juda katta ahamiyatga ega. Ananaviy 
usulda loyihaviy masalalar bir necha yechimda ishlanib, yechimlar orasidan eng 
samaralisi tanlab olinadi. Тanlangan yechim ko’pchilik hollarda optimal yechimga 
mos tushmas edi. Shuning uchun ham, iqtisodiy-matematik usullar va modellarni 
qo’llash loyihaviy yechimlarning aniqligini keskin oshirish bilan bir qatorda, 
hisoblash ishlari vaqtini ham qisqartirib, yer tuzuvchi ishining unumdorligini 
oshirdi.



Optimallash usullari va modellaridan foydalanishda EHM larda avtomat-
lashgan tarzda yer tuzish masalalarining koeffitsiyentlari va iqtisodiy-matematik 
matritsalari hisoblanadi, keyin masalalar simpleks yoki taqsimlash usullarining 
standart matematik dasturlaridan foydalanib, yechiladi. Olingan natijalar qayta 
ishlanib, tahlil qilinganidan keyin EHM da bajariladigan yer tuzish loyihalarining 
hisob qismini tayyorlashga xizmat qiladi.
Uchinchi bosqichda ( 90 yillardan keyin ) yer tuzish ishlab chiqarishiga 
geoaxborot (GIS) va yer axborot ( LIS) tizimlari kirib keldi. Bu tizimlar yangi, boy 
imkoniyatlarga ega dasturiy ta’minotga asoslangan bo’lganliklari uchun yer tuzish 
loyihalarini ishlashda loyihalashni avtomatlashtirish usullari qo’llanila boshlandi. 
Bu usullar yer sathining sonli modellariga asoslangan bo’lib, nafaqat sonli, balki 
chizma ma’lumotlardan foydalanib, loyihalarni ishlash imkonini yaratdi.
Yer 
tuzishni 
loyihalashning 
keyingi 
rivojlanishi 
ko’p jihatdan 
avtomatlashgan va geoaxborot texnologiyalarining yangi imkoniyatlariga bog’liq 
bo’lib qoldi. 
Yer tuzishda loyihalashning avtomatlashgan tizimini qo’llash zaruratini 
bugungi kunda respublikamizda o’tkazilayotgan yer islohati natijasida yer tuzish 
ishlari hajmining keskin oshishi ham keltirib chiqarmokda. Qishloq xo’jalik 
shirkatlarini fermer xo’jaliklariga aylantirish jarayoni ishlanayotgan yer tuzish 
loyihalari sonini keskin oshirish bilan bir qatorda, ularni tez va sifatli ishlashni 
ham talab etadi. Yerlarning qisman davlat tasarrufidan chiqarilish jarayonining 
boshlanishi ham yer tuzish loyihalari sonining yanayam oshishiga olib keladi.
Bu ishlarni bajarish uchun yer tuzuvchilarning ish unumdorligini, loyihalash 
ishlarini avtomatlashtirish hisobiga keskin oshirish kerak bo’ladi. Shu bilan bir 
qatorda, tayyorlanayotgan mutaxassislar ham maxsus bilimga ega bo’lishlari kerak. 
Yer tuzish bo’yicha loyiha instituti va uning viloyatlardagi bo’limlari ham bu 
tizimlardan to’la foydalana boshlashganlari yo’q. Sababi, maxsus bilimga ega 
mutaxassislar yetishmaydi, yer tuzish korxonalari ham zarur asboblar va 
kompyuter dasturlari bilan to’la ta’minlanmagan. Bu yo’nalishda ilmiy izlanishlar 
juda sust olib borilmoqda.



Ushbu holatni hisobga olib 2004 yildan boshlab bakalavrlar tayyorlashning

Download 1,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   85




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish