Microsoft Word дисс Шерзод лотинча15

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

31 
III-BOB. ISTIQBOLLI SOYA NAVLARINING O’SISHI, RIVOJLANISHI 
VA HOSILDORLIGI. 
Respublikamizning shimoli-g’arbiy mintaqasida joylashgan Xorazm vohasi 
ekin maydonlari tuproqlarining unumdorligini oshirish, qishloq xo’jaligi ekinlarini 
takroriy 
va 
almashlab 
ekish 
tizimini 
yaratish, 
tuproqlarni 
ekologik 
sog’lomlashtirish kechiktirib bo’lmaydigan masalalardan hisoblanadi. 
Aholisi zich joylashgan, sug’oriladigan yerlari cheklangan Xorazm viloyati 
sharoitida sug’oriladigan yerlardan unumli foydalanish o’ta dolzarb muammodir. 
Ko’p yillar mobaynida yerlardan foydalanishda yo’l qo’yilgan xatoliklar – 
almashlab ekish tizimini qo’llamaslik, yetarli miqdorda organik o’g’itlarni 
ishlatmaslik, yerlarning meliorativ holatining yomonlashuvi, turli zaharli kimyoviy 
preparatlar va mineral o’g’itlarning me’yoridan ortiq ishlatilishi va hokazolar 
oqibatida tuproqdagi gumus miqdori va unumdorligi kamayib, ekinlarning 
hosildorligi yil sayin pasayib bormoqda. G’o’zalarning paxta hosildorligi gektariga 
32 tsentnerdan 21,5 tsentnergacha, sabzavot va ozuqabop ekinlarning hosildorligi 
1,5-2 martagacha pasaydi. 
Tuproqdagi patogenlar, zararkunandalar va begona o’tlarning ko’payib 
ketishi, turli zaharli birikmalarning to’planishi va tuproqdagi foydali 
mikroorganizmlarning kamayib ketishi natijasida ekinlarni almashtirib ekish 
zaruriyati kelib chiqadi. Juda ko’p tadqiqotlar va ilmiy tajribalar sug’oriladigan 
yerlardan foydalanishning yagona to’g’ri yo’li bu ekinlarning almashlab ekish 
tizimi ekanligini tasdiqlaydi. 
Xorazm vohasi sharoitida tuproq unumdorligini oshirish muammosi o’ta 
muhimdir, chunki keyingi yillarda Tuyamo’yin suv omborining salbiy ta’siri, 
ekinlar tizimida beda salmog’ining keskin kamayishi va boshqa sabablarga ko’ra 
ancha maydonlarda tuproqdagi gumus va oziqa moddalarining kamayishi, 
kanallardagi suvning va yerlarning sho’rlanish darajasining ortishi kuzatilmoqda. 
SHuningdek, vohada cho’llanish jarayonlarining jadallashuvi ham sodir 
bo’lmoqda. 

---

32 
SHu bois Xorazm Ma’mun akademiyasining eksperimental bazasida azot 
to’plovchi o’simliklardan beda, qashqarbeda, xashaki no’xat, shabdar, soya, 
krotalyariya, ozuqaviy ekinlardan oq jo’xori, makkajo’xori, amarant, nut, Kolumb 
o’ti; sabzavot ekinlaridan – pomidor, achchiq va shirin qalampir, sabzavot soyasi 
va boshqa o’simliklar ekilib, ularning o’sishi, rivojlanishi va hosildorligi 
o’rganilmoqda. O’simliklarning vegetatsiyasi davomida fenologik kuzatuvlar va 
biometrik 
o’lchovlar 
amalga 
oshirilmoqda. 
Bu 
o’simliklarning 
tuproq 
unumdorligiga 
ta’siri, 
ularni 
yetishtirishning 
mintaqaviy 
agrotexnikasi 
takomillashtirilgan. 
Soya o’simligining dunyoning ko’p mamlakatlarida yetishtirilishi, uning 
muhim oziq-ovqat, yem-xashak va texnik ekin sifatidagi ahamiyatlariga 
qaramasdan respublikamizda soya ekiladigan maydonlar juda kam. Soya 
o’simligining biologiyasi, yetishtirish agrotexnikasi va biomassasini qayta ishlash 
usullari yetarli darajada ilmiy asoslangan. Xorazm vohasining o’ziga xos iqlimi, 
yer osti suvlari yuza joylashgan va tuproqlari turli darajada sho’rlangan 
sharoitlarida soya navlarini yetishtirish o’rganilgan [6]. 
UrDU tajriba uchastkasida va Xorazm Ma’mun akademiyasining 
eksperimental bazasi dalalarida soya o’simligining uchta navi – Orzu, Genetik, 
O’zbek-2 navlari ekilib, ularning o’sishi, rivojlanishi o’rganildi.