|
Metallar muvozanatini tuzish.
Boyitish mahsulotlari va dastlabki
mahsulotdagi qimmatbaho komponentning miqdori bo‘yicha chiqish va
ajralishni hisoblash uchun formulalar keltirib chiqaramiz.
Quyidagi belgilashlarni kiritamiz:
Q, C va T – tegishli ravishda dastlabki mahsulot, boyitma va
chiqindining og‘irligi, t/soat yoki t/sutka;
α, β va θ – tegishli ravishda dastlabki mahsulot, boyitma va
chiqindidagi komponentning miqdori, %;
γ - mahsulotning chiqishi, % yoki birlik ulushida;
ε – ajralish, % yoki birlik ulushida.
Chiqishni aniqlaymiz:
boyitmaning chiqishi
,%
100
Q
С
b
=
Chiqindining chiqishi
,%
100
Q
Т
ch
=
Boyitishning oxirgi mahsulotlari chiqishlarining yig‘indisi 100 %
deb qabul qilinadigan dastlabki mahsulotning chiqishiga teng.
%
100
100
Q
T
C
100
Q
Т
100
Q
С
ch
b
=
+
=
+
=
+
Muvozanat tuzamiz:
11
mahsulot bo‘yicha
Q=C+T
komponent bo‘yicha
100
T
100
C
100
Q
+
=
+
=
T
C
Q
Mahsulot muvozanati tenglamasidan
T = Q - C
C = Q – T
T va C larning qiymatini komponentning muvozanati tenglamasiga
qo‘ysak
(
)
−
+
=
C
Q
C
Q
va
(
)
+
−
−
T
T
Q
Q
bundan
−
−
=
Q
C
va
−
−
=
Q
T
U holda chiqishlarni hisoblash uchun hisoblash formulasini olamiz.
,%
100
100
Q
С
b
−
−
=
=
,%
100
100
Q
T
ch
−
−
=
=
Komponentning ajralishini aniqlaymiz
boyitmaga
,%
100
Q
C
100
100
Q
100
C
б
=
=
chiqindiga
,%
100
Q
T
100
100
Q
100
T
ch
=
=
Komponentni boyitishning oxirgi mahsulotlariga ajralishi yig‘indisi
uni 100% deb qabul qilingan dastlabki mahsulot ajralishiga teng.
12
%
100
100
Q
T
C
100
Q
T
100
Q
C
ch
b
=
+
=
+
=
+
Q
T
vа
Q
C
larning yuqorida topilgan qiymatlarini
ch
b
,
ga qo‘yib
ajralishni hisoblash uchun formulani olamiz.
=
−
−
=
=
b
b
Q
C
100
100
=
−
−
=
=
ch
ch
Q
T
100
100
Texnologik
ko‘rsatgichlar
boyitish
fabrikalaridagi
boyitish
jarayonlarini baholash uchun xizmat qiladi.
Boyitishning texnologik ko‘rsatkichlariga doir misollar
1-misol.
Misli rudalarni boyituvchi fabrikaning ishlab chiqarish unumdorligi
420 t/soat. Misning miqdori: dastlabki rudada α=1,2 % boyitmada β=22 %,
chiqindida θ=0,1 %. Boyitmaning va chiqindining chiqishi, misni boyitma
va chiqindiga ajralishi va boyitilish darajasini aniqlang.
%
02
,
5
0502
,
0
9
,
21
1
,
1
1
,
0
22
1
,
0
2
,
1
100
b
=
=
=
−
−
=
−
−
=
%
98
,
94
02
,
5
100
ch
=
−
=
soat
/
t
08
,
21
100
02
,
5
420
100
Q
C
b
=
=
=
soat
/
t
92
,
398
100
98
,
94
420
100
Q
Т
ch
=
=
=
2-misol.
Qo‘rg‘oshinli ruda tarkibidagi qo‘rg‘oshinning miqdori 2%,
boyitma tarkibidagi qo‘rg‘oshin miqdori 55%, qo‘rg‘oshinning boyitmaga
ajralishi - 85%.
Boyitma va chiqindining chiqishini va chiqindi tarkibidagi
qo‘rg‘oshinning miqdorini aniqlang.
=
b
b
=
b
b
%
09
,
3
55
2
85
b
b
=
=
=
%
91
,
96
09
,
3
100
ch
=
−
=
13
%
15
85
800
ch
=
−
=
%
31
,
0
91
,
96
2
15
ch
ch
=
=
=
Nаzоrаt uchun sаvоllаr:
1.
Fоydаli qаzilmаlаrni bоyitish dеgаndа nimа tushunilаdi?
2.
Bоyitmа dеb nimаgа аytilаdi?
3.
Bоyitmа tаrkibidаgi qimmаtbаhо kоmpоnеntning miqdоri
qаndаy tаlаblаrgа jаvоb bеrishi kеrаk?
4.
Bоyitishning аsоsiy jаrаyonlаrigа qаndаy jаrаyonlаr kirаdi?
5.
Bоyitishning аsоsiy tехnоlоgik ko‘rsаtkichlаrigа nimаlаr kirаdi?
1.3.
Boyitish sxemalarining turlari va ularni tuzish printsiplari
Foydali qazilma turli minerallarning murakkab kompleksi
hisoblanadi. Foydali qazilmada qimmatbaho komponent ko‘pincha tegishli
mineralning tarkibida uchraydi. Masalan, mis misli rudalarda mis
saqlaydigan minerallar: xalkopirit, bornit, kovellin va h.k. lar tarkibiga
kiradi. Kamdan – kam hollarda qimmatbaho komponent toza (tug‘ma)
holda uchraydi, masalan, nodir metallar, olmos, grafit va h.k. Qimmatbaho
komponent saqlovchi minerallar
foydali minerallar
deyiladi. Qimmatbaho
komponent yoki foydali qo‘shimcha saqlamaydigan minerallar
puch tog‘
jinslari
deyiladi.
Bu yerda foydali mineral, zararli yoki foydali qo‘shimcha, puch tog‘
jinslari tushunchalarining nisbiyligini ta’kidlab o‘tish lozim. Mineralning
bu tushunchalarning qaysi biriga mansubligi faqat foydali qazilmani
berilgan turigagina bog‘liq. Bitta mineralning o‘zi dastlabki mahsulotda
foydali, boshqasida esa puch tog‘ jinsi bo‘lishi mumkin. Masalan, kvars
keramika sanoati uchun foydali mineral hisoblanadi, rangli va qora metall
rudalarida esa puch tog‘ jinsi va hatto zararli qo‘shimcha hisoblanadi.
Foydali qazilmadan qimmatbaho mineralni ajratib olish uni tashkil
qiluvchi mineralarning kimyoviy o‘zgartirishlarga uchratish natijasida
sodir bo‘ladi: minerallardan metallar quyiladi, apatit super-fosfatga
aylanadi va h.k. Foydali qazilma va boyitish mahsulotlarining bunday
qayta ishlanishi metallurgik, kimyo, keramika, shisha, sement, lak –
bo‘yoq va boshqa sanoat korxonalarida amalga oshiriladi.
14
Foydali
qazilmalarni
boyitish
– minerallarning kimyoviy
o‘zgarishlari bilan bog‘liq bo‘lmagan mexanik qayta ishlashdir.
Minerallarning kimyoviy tarkibi boyitishgacha va boyitishdan keyin ham
o‘zgarishsiz qoladi. Boyitishda foydali qazilma sifatining yaxshilanishi
minerallarni ajratish
orqali amalga oshiriladi.
Boyitma
deb ataluvchi mahsulotlarga foydali mineral va foydali
qo‘shimchalarning asosiy qismi,
chiqindi
deb ataluvchi mahsulotlarga esa
puch tog‘ jinslari va zararli qo‘shimchalarning katta qismi ajratiladi.
Chiqindi boyitish jarayonidan chiqarib tashlanadi va chiqindilar
maydonida yig‘iladi, boyitma esa keyingi qayta ishlash va ishlatishga
jo‘natiladi.
Boyitishda foydali qazilma sifatining yaxshilanishiga puch tog‘
jinslarini ajratish va foydali minerallarni kamroq hajmga yig‘ish orqali
erishiladi. Bunda qimmatbaho komponentning miqdori ortadi, chunki
uning deyarli barcha miqdori boyitmada jamlanadi. Boyitishda ajratiluvchi
minerallarning fizik va fizik-kimyoviy xossalaridagi farq ishlatiladi. 1.1-
jadvalda minerallarning boyitishda ishlatiladigan xossalari va ularga
muvofiq boyitish usullari keltirilgan.
Boyitish usullari boyitish jarayonlariga bo‘linadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
