Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

18-rasm. 
Konusli saralagich
 
55 - 60 % qattiq zarrachalardan iborat bo‘tana truba yordamida 
konussimon xalqa 2 bo‘ylab tekis taqsimlanadi va ishchi konus yuzasiga 
kelib tushadi. 
Bo‘tana torayuvchi va asta-sekin qalinlashuvchi oqim tarzida pastga 
harakatlanganda mineral zarrachalarning zichligi va o‘lchamiga qarab 
ajralishi sodir bo‘ladi. Ponalar o‘rnatilgan hududga kirganda bo‘tana bir 
qator oqimlarga bo‘linib, konus yuzasidan yarim doira (yelpig'ich) 
shaklida tushadi. Ajratkichlar orqali mahsulotlar yarim doirasi boyitma, 
oraliq mahsulot va chiqindiga ajratiladi. 
Konusli saralagichlar bir yoki ko‘p qavatli (yarus) qilib tayyorlanadi 
(bitta uskunada 6 tagacha yarus bo‘lishi mumkin). 
Ko‘p qavatli saralagichlarning pastki qavatida yuqori qavatdagi 
bo’tana 
boyitma 
chiqindi 
oraliq mahsulot 

---

57 
boyitish mahsulotlari qayta tozalanadi. Ishchi konuslar asosining diametri 
2 yoki 3 m bo‘lishi mumkin. Konuslarning hosil bo‘luvchi gorizontga 
nisbatan qiyalik burchagi 14 dan 20° gacha bo‘lishi mumkin [9]. 
Torayuvchi oqim usuli bo‘yicha ishlaydigan uskunalarning afzalligi 
ularning yuqori solishtirma ishlab chiqarish unumdorligiga, sodda 
tuzilishga egaligi, boyitiluvchi har tonna ruda uchun suv sarfining 
ozligidir. 
Kamchiligi - pastki tirqishlar kengligini boshqarish qiyinligi, ularni 
katta zarrachalar bilan tez - tez yopilib qolishi. 
Nаzоrаt uchun sаvоllаr: 
1.
Cho‘ktirish usulidа bоyitishning mоhiyati nimаdаn ibоrаt? 
2.
Sеgrigаtsiya dеb nimаgа аytilаdi? 
3.
Vintli saralagichlаrining qаysi turlаrini bilаsiz? 
4.
Vintli saralagichlаrining аsоsiy pаrаmеtrlаri nimаdаn ibоrаt? 
 
 
2.7. Vintli saralagichlarda boyitish.
Vintli saralagichlarda boyitish xuddi shlyuzlarda boyitishdagidek 
bo‘ladi, lekin bu usulda boyitishda og'irlik kuchi bilan bir qatorda kattaligi 
og'irlik kuchidan bir necha barobar katta markazdan qochma kuch ham 
ishlatiladi. 
Shuning uchun mineral zarrachalarning zichligiga qarab ajralishi 
tezroq ketadi va uskunaning o‘lchamini sezilarli darajada kichraytirish 
mumkin [1]. 
Vintli saralagich vertikal o‘qqa ega qo‘zg'almas vintsimon burama 
tarnovchadan iborat. Bunday uskunalar kamyob, nodir metallar, tub va 
sochma konlar rudalarini boyitishda, fosforitli, xromitli rudalarni 
boyitishda ishlatiladi. 
Saralagich bo‘tanani qabul qiluvchi idish 1, burama (vintli) 
tarnovcha 2, boyitish mahsulotlari uchun ajratgich 3, ustun 4, va chiqindi 
uchun tarnovcha 5 dan iborat. Saralagichning tarnovchasi cho‘yan yoki 
po‘latdan quyilishi, yoki po‘lat list yoki alyuminiyli qotishmalardan 
tayyorlanishi mumkin (19-rasm). 
Tarnovchaning tashqi devori (bort) ichki devoriga nisbatan 
balandroq bo‘ladi. Tarnovchaning tubida boyitma va oraliq mahsulotni 
chiqarib olish uchun teshik bo‘lib, uning ustiga ajratgich o‘rnatiladi. 
Bo‘tana tarnovchaning yuqori qismiga beriladi. Tarnovcha bo‘ylab 

---

58 
harakatlanayotganda mineral zarrachalar suv oqimining, ishqalanish 
kuchining, og‘irlik kuchi va markazdan qochma kuchning ta'siriga 
uchraydi. Bu kuchlarning birgalikdagi ta'siri natijasida mahsulot zichligiga 
qarab taqsimlanadi: yengil minerallar tashqi yon devor tomon siljib, 
spiralsimon trayektoriya bo‘ylab pastga siljiydi; og‘ir zarrachalar esa 
shunday trayektoriya bo‘yicha tarnovchaning tubi bo‘ylab harakatlanadi 
[1].