Foydali qazilmalarni boyitish jarayonlari

I BOB.
FOYDALI QAZILMALAR
HAQIDA TUSHUNCHA 
 
 
1.1. Foydali qazilmalar haqida tushuncha, rudali foydali 
qazilmalarning xalq xo‘jaligidagi o‘rni 
 
Foydali qazilmalarni boyitish qattiq foydali qazilmalarni boyitma, 
ya’ni sifati dastlabki ruda sifatidan yuqori, xalq xo‘jaligida keyingi 
ishlatish uchun qo‘yiladigan talablarga javob beruvchi mahsulot olish 
maqsadida qayta ishlovchi sanoat tarmog‘i hisoblanadi. 
Foydali qazilma va boyitish mahsulotlarining sifati ulardagi 
qimmatbaho (foydali) komponent, qo‘shimchalar, yo‘ldosh elementlarning 
miqdori, shuningdek, mahsulotning yirikligi va namligi bilan aniqlanadi.
Qimmatbaho komponent 
deb shu qimmatbaho komponentni ajratib 
olish uchun foydali qazilma qazib olinayotgan element yoki tabiiy 
birikmaga aytiladi. Masalan, mis, qo‘rg‘oshin, temir, asbest misli, 
qo‘rg‘oshinli, temirli va asbestli rudalarda tegishli ravishda qimmatbaho 
komponentlar hisoblanadi. 
Qo‘shimchalar foydali va zararli bo‘lishi mumkin [2]. 
Foydali qo‘shimcha
deb foydali qazilmada uncha ko‘p bo‘lmagan 
miqdorda mavjud bo‘lib, qimmatbaho komponent bilan birga ajralib, uning 
sifatini yaxshilovchi va ajralishini osonlashtiruvchi element yoki tabiiy 
birikmalarga aytiladi. 
Zararli qo‘shimchalar
deb foydali qazilmada uncha ko‘p 
bo‘lmagan miqdorda mavjud bo‘luvchi, qimmatbaho komponent bilan 
birga ajralib, uning sifatiga salbiy ta’sir etuvchi va ajralishini 
qiyinlashtiruvchi elementlar yoki tabiiy birikmalarga aytiladi.
Yo‘ldosh elementlar
deb foydali qazilma tarkibida uncha katta 
bo‘lmagan miqdorda uchraydigan, foydali qazilma tarkibidan ajratish uni 
yer qa’ridan asosiy qimmatbaho komponent bilan birga qazib 
olinayotganligi uchungina iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo‘lgan 
qimmatbaho komponentlarga aytiladi. Masalan, polimetall rudalardagi 
nodir metallar, temirli rudalardagi boshqa rangli metallar, misli rudalardagi 
molibden va h.k. lar yo‘ldosh elementlarga kiradi. Boyitishda yo‘ldosh 
elementlar alohida mahsulotlarga yoki asosiy qimmatbaho komponent 
bilan birga ajratilishi mumkin.