К. Абдуназаров, А. Зайнуддинов умумий ер

6.4. Ер юзасида ҳароратнинг тақсимланиши. 
 
Ер юзасида ҳароратнинг тақсимланишида қуйидаги қонуниятлар мавжуд 
(С.В.Калесник бўйича): 
- ҳар иккала ярим шарда қишда ҳам ёзда ҳам ҳарорат экватордан қутбларга 
томон борган сари пасая боради; 
- жанубий ярим шарда изотермалар йўналиши шимолий ярим шардагидек эгри-
бугри эмас, чунки шимолий ярим шардагига қараганда жанубий ярим шарда океан 
жуда катта майдонни эгаллаган; 
- бир хил географик кенгликлардаги материклар шу кенгликларда жойлашган 
океанга нисбатан ёзда иссиқроқ, қишда эса совуқроқ бўлади, бунга сабаб шуки сувнинг 
иссиқлик сиғими катта, қуруқликнинг иссиқлик сиғими эса кичик, шунинг учун сув 
секин исиб секин совуйди; 
- Атлантика океани билан Тинч океанининг шимолий қисмларида, жанубий 
ярим шарда эса Жанубий Американинг, Африканинг ва Австралиянинг ғарбий 
қирғоқларида изотермалар бироз шимолга бурилган. Бунинг асосий сабаби денгиз 
оқимларидир (шимолий ярим шарда илиқ, жанубий ярим шарда совуқ оқимлар) 
жанубга томон оқиб келадиган совуқ оқимлар таъсирида Пиреней ярим ороли яқинида 
ва Шимолий Американинг ғарбий қирғоғи бўйлаб изотермалар жанубга бурилади; 
- океан юзасида қуруқлик юзасига нисбатан ҳаво кам ўзгаради; 
- тропикларда қиш ва ёз орасидаги ҳароратлар фарқи жуда кам бўлади. Тропик 
минтақадан ҳар икала томонга қараб ҳароратлар фарқи ортиб боради. Ҳар икала ярим 
шарда ҳам ёзда энг юқори ҳарорат экваторда эмас, балки тропикларда (чўлларда) 
кузатилади, чунки тропикларда Қуёш зенитда туради. 
Ер юзасида ҳароратнинг тақсимланишига географик кенглик, денгиз оқимлари, 
рельеф, баландлик ва бошқа омиллар таъсир қилади. 
Савол ва топшириқлар. 
1. Географик қобиқдаги моддий объектлар орасидаги ўзаро таъсирни қандай 
турларини биласиз? 
2. Географик қобиқда қандай ҳаракат турлари мавжуд? 
3. Географик қобиққа иссиқлик қаерлардан келади? 
4. Ернинг ички иссиқлигини қандай турларини биласиз? 
5. Фазодан келадиган иссиқликнинг асосий қисмини қайси иссиқлик ташкил 
қилади? 
6. Ерга келган иссиқлик нималарга сарф бўлади? 
7. Йиллик ялпи Қуёш радиацияси ҳаритасидан океанларда ва қуруқликда 
иссиқлик қандай тақсимланишини аниқланг. 

---

154