G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

XIIBOB.
 QON VA QON AYLANISH SISTEMASINING YOSH
XUSUSIYATLARI VA GIGIYENASI
Q onning aham iyati. 
Qon tomirlarda uzluksiz oqib, organizm tirikligini 
saqlashda muhim vazifalarni bajaradi: 
o rg a n iz m n in g
ichki muhitini qon, 
to'qim a suyuqligi va limfa tashkil etadi. Bular tomirlarni va to'qim alar 
orasidagi kanalchalarni to'ldirib turadi. Qon, to ‘qima suyuqligi va limfa 
tarkibi va fizik-kimyoviy xossalarini deyarli o'zgartirmasdan doimo bir 
xilda saqlaydi. Bu doimiylik organizmning hayot faoliyati normal kechib 
turishi uchun zarur shartdir. Qon suyuq biriktiruvchi to'qim a bo'lib, 
qizil rangli, yopishqoq, xira, ta ’mi sho'rroq bo'ladi. Organizmni hayot 
faoliyati uchun zarur oziq m oddalar va kislorod bilan t a ’minlaydi, 
hujayralar va to'qimalarda moddalar va energiya almashinuvi natijasida 
hosil bo'lgan turli chiqindi moddalarni va karbonat angidridni buyraklar, 
o 'p k a , teriga yetkazib beradi. Shuningdek, oq qon ta n ach alari -
leykotsitlar, organizm ga tushgan turli m ikroblarni zararsizlantirib, 
organizmda himoya vazifasini bajaradi. Ichki sekretsiya bezlari ishlab 
chiqqan gormonlar qon orqali turli organlarga yetib keladi, qon organlar 
o'rtasida aloqa o ‘rnatadi, tana haroratini turg'un saqlashda katta rol 
o'ynaydi.
Qonning solishtirma og'irligi asosan qizil qon tanachalarining soniga 
va ulardagi gemoglabin miqdoriga bog‘liq bo'ladi. Qonning solishtirma 
og‘irligi erkaklarda o'rtacha 1,050-1,0608 ga, ayollarda 1,053 ga teng.
Qoning solishtirma og'irligi o'zgaruvchan bo'lib, u muhit haroratiga, 
iste’mol qilingan suvning miqdoriga ham bog‘liq.
224
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Qon katta odamda o ‘rta hisobda tana vaznining 7-8% ni tashkil etadi. 
Shunday qilib, o g irlig i har xil b o ig a n kishilarning qoni ham turli 
miqdorda boiadi. O girligi 70 kg bo ig a n odamda 5-6 1 qon bor. Uning 
40-45% qon tomirlarda harakatlanadi, qolgan qismi taloq, jigarda, teri 
osti to'qimasida zaxira holda saqlanadi, bunga depolangan qon deyiladi. 
B ulard ag i qon y o 4q o tilg a n d a , m u sk u llar ish id a, ta n a h a ro ra ti 
k o ‘ta rilg a n d a , odam b o ‘g ‘ilg and a va boshqa zaru riy h o la tla rd a
tomirlarga chiqariladi. Qonning 1/4-1/3 qismi yo'qolishi hayot uchun 
xavfli hisoblanadi.