G. A. Shahmurova yosh fiziologiy as I

Umumta’lim maktabi, litsey va kasb-hunar kollejlari, shahardan
tashqaridagi bolalar oromgohlarida va turistik sayohatlarda
ovqatlanishni tashkil etish
Bola issiq ovqat iste’mol qilganda kamroq charchaydi va ish qobiliyati 
uzoqroq saqlanadi. O vqat ikkinchi yoki uchinchi tanaffus vaqtida 
yeyiladi. Bolalar muassasalarida oshxona o 4quvchilar soniga qarab tashkil 
etiladi va xom masalliq bilan ishlaydigan oshxonalarga: boshqa umumiy 
ovqatlanish korxonalaridan masalliq olib pishirib beradigan oshxonalarga, 
boshqa oshxonalarda tayyorlangan ovqatlarni issiq holda (nonushta va 
tushlikka) tarqatuvchi oshxonalarga bo4linadi.
320-780 o'quvchi yoki talabaga m o4ljallangan bolalar muassasalarida 
masalliq bilan ishlaydigan oshxonalar, 30 ta sinfga m o4ljallangan bolalar 
muassasalariga olingan masalliqni pishirib beradigan oshxonalar tashkil 
etiladi. Oshxonada yetarlicha idish-tovoq, qoshiq, vilka, usti silliq toza 
stollar bo4lishi kerak. Qo4l yuvish uchun oshxona zalida 20 o 4ringa bitta 
hisobidan chig4anoq o 4rnatiladi. O 'quvchi va talabalarga oshxonada 
xizmat ko 4rsatish quyidagicha tashkil etiladi:
222
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘quvchi va talabalar uchun kerakli idishlar, qoshiq, vilkalar qo4yib 
chiqiladi. Bolalar kelishiga 5-10 daqiqa qolganda navbatchilar nonushta 
yoki tushlik ovqatni tarqatishadi. Bo4shagan idishlarni bolalarning o'zlari 
idish yuviladigan xona darichasiga yoki arava - konveyrlarga olib 
qo4yishadi. Har bir guruh uchun maTum stollar, har bir o 4quvchi uchun 
esa o'rindiqlar qo4yiladi.
Yuqori sinf o 4quvchilari va kollej talabalariga xizmat ko4rsatishning 
eng qulay shakli o 4z-o4ziga xizmat k o 4rsatishdir. Bunda nonushta va 
tushlik ovqatlarni o 4quvchi va talabalarning o 4zlari oshxonadan olishadi. 
B o'shagan idishlarni o 4quvchilarning o 4zlari idish yuvadigan xona 
darchasiga olib borib qo4yishadi.
Oshxonasiz joylarda bolalarga bufet xizmati ko 4rsatib boriladi.
Bolalar orom gohlarda asosan ochiq havoda bo'lishadi, jismoniy 
tarbiya va sport bilan ko4proq shug4ullanishadi, serharakat o'yinlarda 
qatnashishadi va hokazo. Bu energiya sarfini taxminan 10% ga oshiradi. 
Demak, ovqat kalloriyasini ham oshirish kerak bo4ladi. Dam olayotgan 
7-14 yashar bolalar uchun kunlik ovqatda taxminan 100 gr oksil, 100 gr 
yog4, 400 gr uglevod bo4lishi, ovqatning umumiy koloriyasi 3000 k/kal 
ni tashkil etishi kerak.
Yozda shaharda qoladigan bolalar uchun maktablarda yoki bog'larda 
sog4lomlashtirish oromgohlari tashkil etiladi. Bu yerda kuniga ikki mahal 
issiq ovqat beriladi, bu ovqat kunlik koloriyaning 60% ni tashkil etadi 
(nonushta 25% va tushlik taxminan 35%).
Me’da-ichak kasalliklarining oldini olish maqsadida ichish yoki ovqat 
tayyorlashga ishlatiladigan suv sanitariya-epidem ologiya xodim lari 
tekshirgan buloqlar yoki yopiq quduqlardan olinadi.
Sog4liqni saqlash tarm og4i ovqatning sifatini, fiziologik qiymatini 
har kuni nazorat qilib turadi. Joriy sanitariya nazoratining asosiy vazifasi 
ovqatning bola organizmi xususiyatlariga to 4g4ri kelishini kuzatib borish, 
ovqatdan zaharlanish, yuqumli kasalliklar ham da gijja tarqalishming 
oldini olishdir.
Ovqatning sifatli boiishi uchun bolalar muassasalari tibbiy xodimlari 
maxsus jadvallardan foydalanib, taom larning kaloriyasini hisoblab 
chiqarishlari kerak.
Tayyor ovqatni vaqti-vaqti bilan laboratoriyalarda tekshirib ko'rib, 
kaloriyaning miqdorini, jumladan, oqsillar, yog'lar, uglevodlar va vitamin 
С miqdorini aniqlash, ovqatlanishni nazorat qilib turish zarur. T o ‘g4ri
223
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ovqatlanish deb asosiy oziq m oddalarning singishi bilan sarflanishi 
o'rtasida muvozanat qaror topadigan tarzda organizmning fiziologik 
ehtiyojiga yarasha ovqatlanishga aytiladi.
Masalliqlarni saqlashda, ulardan ovqat pishirishda sanitariya-gigiyena 
qoidalariga q a t’i amal qilish bolalar muassasalarida ovqatlanishni tashkil 
etishning asosiy shartidir.
M aktabda ovqatlanishni tashkil etishni muassasa rahbari, tibbiy 
xodim, oshxona xodimi, ota-onalar qo'm itasining vakillaridan iborat 
ovqatlanish komissiyasi, vaqti-vaqti bilan tuman sanitariya-epidemologiya 
xizmati xodimlari ham nazorat qilib turishi lozim.