O‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti b. M. Saydumarov, N. M. Rizaeva

5
1-amaliy mashg‘ulot
Prokatlash jarayonlarining tasnifini o‘rganish 
 
Prokatlash deb, aylanuvchi yuritgichli jo„valar orasidagi plastik 
deformatsiyalash jarayoniga aytiladi. bu iborada “yuritgichli jo„valar” 
degan so„zga e‟tibor qaratish kerak. Deformatsiyani amalga oshiruvchi 
energiya prokatlash stanining dvigateli bilan ulangan jo„valar orqali 
uzatiladi. Deformatsiyalanayotgan jismni yuritmasiz jo„valar orqali ham 
cho„zish mumkin, lekin unda jarayon prokatlash emas, kiryalash jarayoni 
hisoblanadi.
1.1 - rasm. Bo„ylama prokatlash sxemasi: 1 - jo„valar; 2 - polosa 
Prokatlash jarayonining oddiy va asosiy sxemasi (1.1-rasm) da 
ko„rsatilgan. Ishlov berilayotgan jism, umumiy olganda polosa deb 
ataluvchi, qarama - qarshi tomonga aylanuvchi jo„valar orasidan 
o„tkaziladi. Polosa jo„valarga aloqa ishqalanish kuchi hisobiga tortiladi. 
Jo„valar orasidan o„tishda polosaning qalinligi kamayadi, uzunligi esa 
ko„payadi. 
Prokatlash jarayoni metallarga bosim bilan ishlov berishning asosiy 
usullaridan biri hisoblanadi. Prokatlash usuli orqali har xil turda va 
ko„rinishda buyumlar olinadi: qalin va yupqa listlar, kvadrat va dumaloq 
kesimli profillar, shvellerlar, relslar, ikki tavrli balkalar, trubalar va h.k. 
List turdagi buyumlarni prokatlashda ishchi qismi (bochkasimon) dumaloq 
silindr shakliga ega va hech qanday chiziq va qabartmalarsiz (1.2-rasm, 
a
). 
Bunday turdagi jo„valarda prokatlashni asosan “silliq bochkalarda” 
prokatlash deb atashadi. Murakkabroq profilli (sortli) mahsulotlar ishlab 

---

6
chiqarishda 
kalibrlangan 
jo„valardan 
foydalaniladi 
va 
polosa 
deformatsiyasi kalibrlarda amalga oshiriladi (1.2-rasm, 
b
).
1.2 - rasm. a - silliq bochkali jo„valar, b - kalibrlangan jo„valar 
Bosim bilan ishlov berish usullari kabi, prokatlash ham issiq va sovuq 
holda bo„ladi. Sovuq holda prokatlashga qaraganda issiq holda prokatlash 
keng tarqalgan. Qizdirilgan metallning yuqori haroratda deformatsiyaga 
qarshiligi kam bo„lib va plastikligi yuqori bo„ladi. Sovuq holda prokatlash 
nisbatan yupqa va yuqori sifatli yuzali listlarni olishda qo„llaniladi, 
masalan, yupqa listlar yoki yupqa trubalar. Ba‟zi hollarda, iliq prokatlash 
deb ataluvchi - oraliq haroratda ishlov berish ham qo„llaniladi. Shuni 
ta‟kidlab o„tish kerakki, prokatlash nafaqat ma‟lum shaklga ega bo„lgan 
mahsulot olishda, balki ma‟lum darajada metallarning mexanik 
xossalarining ko„tarilishiga ham yordam beradi.