1-mavzu: falsafa dunyoni anglash usuli reja: Sharq va G‘arb mutafakkirlari falsafaning maqomi haqida 2

Dunyoni falsafiy idrok etishning o„ziga xos xususiyati, 
dunyoni bilish, sezish, ko„rish va 
tushunishning butunlay yangi sohasi – falsafa
 
vujudga kelishida namoyon bo„ladi.
Darhaqiqat 
falsafa – bu nafaqat u yoki bu odam dunyoqarashining shakli, balki ijtimoiy ong shakli, odamlar 
borlig‗i va bilishining umumiy tamoyillari, ularning dunyoga munosabati aks etuvchi, tabiat, 
jamiyat, tafakkurning eng umumiy qonunlari kashf etiluvchi va ta‘riflanuvchi ma‘naviy 
faoliyatdir. ya‘ni bu dunyoga va insonning undagi o‗rniga nisbatan qarashlarning umumiy 
tizimidir. Bunday qarashlar zamirini savollar va insonning ularga javob topish istagi yotuvchi 
oqilona yo‗l bilan olingan bilimlar majmuini tashkil etadi. Ammo bilish shunday bir tabiatga 
egaki, bir savolga javob ko‗pincha boshqa bir talay savollarni yuzaga keltiradi va ba‘zan 
10
Yaspers K. Smыsl i naznachenie istorii. – M., 1991. – S.32-34. 

---

muammoga nafaqat oydinlik kiritmaydi, balki uni yanada chigallashtirib, insonning 
qiziquvchanligini oshiradi va yangi tadqiqotlarga da‘vat etadi. Xullas, bunda ijod, tinimsiz 
izlanish, yangilikka intilish muhim o‗rin egallaydi. 
Agar mifologiya va dinda javobga urg‘u berilsa,
bilishning butun mazmuni unda 
mujassamlashsa, 
falsafada savol, masala birinchi o‘rinda turadi
. U to„g„ri va yaxshi 
ta‟riflangan bo„lsa, muammoning mohiyati aniq aks etadi. Savol, masala insonni ijodga 
rag„batlantiradi, toki unga qoniqarli javob olinib, haqiqatning tagiga etilganiga ishonch paydo 
bo„lmagunicha insonni izlanishga da‟vat etadi. 
Bunda savolning o‗zi, muammoning qo‗yilishi 
javobdan kam ahamiyat kasb etmaydi, ba‘zan undan ham muhimroq deb qaraladi.
Shuni ham qayd etib o‗tish lozimki, falsafa, garchi muayyan natijalarga, mukammal 
ta‘riflarga, uzil-kesil xulosalarga intilsa-da, lekin shuning o‗zi bilan kifoyalanmaydi. Falsafani 
avvalo inson madaniyati sohasida yuz berayotgan, turli qarama-qarshiliklar va o‗zaro ta‘sirlar 
bilan uzviy bog‗liq va ayni vaqtda o‗zga sohalarga o‗tish va ularda gavdalanish qobiliyatiga ega 
bo‗lgan ma‘naviy jarayon sifatida tushunish lozim.
Bundan xulosa shuki, 
falsafiy mushohada yuritish savol berish, shubha qilish, javoblar 
izlash va kuni kecha echilgan deb hisoblangan, shak-shubhasiz bo„lib tuyulgan masalalarga 
qaytish demakdir
. Falsafa uchun «boqiy», uzil-kesil aniqlangan haqiqatlar, «noqulay», «ilmoqli» 
savollar yoki man etilgan mavzular mavjud emas.
Falsafa savollar berish, narsalar va hodisalar mohiyatini anglashga urinish orqali bilish 
doirasini kengaytirishga harakat qiladi.
Xullas, 
falsafa haqiqat qanday bo„lsa, uni shunday ifodalab ko„rsatishdir, din esa –uning 
ramziy, timsoliy aks etishi. Falsafa asos va mohiyat bo„lsa, din timsol va shakl
. Dialektik 
munozara usuli jamiyatning kam sonli ayonlari uchun kerak. Vahiy yo‗lidagi ifoda – xalq 
ommasining idroki, tarbiya va ta‘limi uchun kerak.