Август 2020 3-қисм

Turk xoqonligining boshqaruvi. 
Turk xoqonligi qanchalik katta bo’lmasin, chinakam 
markazlashgan davlat emas edi. Uning asosiy qismi turkiy tilda so’zlashuvchi qabilalar ittifoqidan 
iborat bo’lgan. Bu ittifoqni xoqon boshqargan. Hukmdorning hokimiyati urug’-aymoq udumlariga 
tayangan harbiy-ma’muriy boshqaruvga asoslangan. Mamlakat ko’chmanchi chorvador va o’troq 
dehqon aholiga bo’lingan. Ko’chmanchi chorvador aholi 
“budun” 
yoki 
“qora budun” 
nomlari 
bilan yuritilgan. Budun o’z navbatida qabilalar ittifoqi birlashmasini tashkil etardi. O’n o’q budun 
yoki elning hokimi 
“yabg’u” 
yoki 
“jabg’u” 
nomi bilan atalardi. Yabg’u darajasiga faqat xoqon 
urug’iga qon-qarindosh bo’lganlargina ko’tarilardi. O’n o’q el sardori bir tuman (ya’ni o’n ming) 
suvoriyni safga tortar edi. Bunday harbiy bo’linmaning tumanboshisi 
“shod” 
deb yuritilgan.
VI asr
da Chirchiq, Zarafshon, Qashqadaryo va Amudaryo havzalarida 
o’ndan ortiq voha 
hokimliklari 
mavjud edi. Ularning iqtisodiy va siyosiy boshqaruvi mahalliy sulola hukmdorlari 
qo’lida qoldirilib, turklar ulardan faqat boj va yasoq undirib olish bilan cheklanadilar.
Xoqonlikning bo’linishi. 
Katta-katta qabilalar yoki qabilalar ittifoqi markaziy hokimiyatga 
bo’ysunmaslikka intilganlar. Turk xoqonligi tasarrufida bo’lgan hududlardagi hokimlar mustaqil 
bo’lishni istar edilar. Bu omillar xoqonlikning mustahkam markazlashgan davlatga aylanishiga 
imkon bermagan.
Bo’ysundirilgan hududlarni mahalliy hokimlar orqali boshqaruv tartibi xoqonlikni tobora 
zaiflashtira borgan. Buning ustiga, vizantiya, Xitoy va Eron bilan doimiy raqobat xoqonlik ahvolini 

---

41
Август 2020 3-қисм
Тошкент
yanada og’irlashtirgan. Oqibatda, Turk xoqonligi