O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi namangan davlat universiteti jismoniy madaniyat kaferdrasi «tasdiqlayman»

8. Harakat sifatlarini rivojlantiriish va sportning aloxida turlari 
tarzidagi jismoniy mashqlar klassifikatsiyasi
Mamlakatimizning jismoniy tarbiya tizimi jismoniy mashqlarni harakat 
faoliyatida namoyon qiladigan xususiy belgilariga qarab, ya’ni jismoniy sifatlari - 
kuch, tezlik, chidamlilik, chaqqonlik, bo’g’inlar harakatchanligi va mushaklar 
egiluvchanligini
namoyon qilishiga qarab, jismoniy mashqlarni klassifikatsiya qila 
boshladi. 
Bu turkumdagi mashqlar individni jismoniy rivojlanganligi, tayyorgarligi 
ko’rsatkichlariga oid ayrim nuqson va kamchiliklarni alohida ajratib olib 
rivojlantirish va tarbiyalash uchun qulay bo’lib, u yoki bu jismoniy mashqni 
bajarishda qanday sifatlarning namoyon bo’lishi zarurligini oldindan bilishga 
imkon beradi. 
Jismoniy rivojlantirish, jismoniy tayyorlash jarayoni, qaysidir jismoniy sifatni 
tarbiyalash bilan bog’lik bo’lgan nazariy bilim (ma’lumot)larni berish vazifalarini 
hal etishga yo’naltirilib bajarila digan jismoniy mashqlar turkumini bilish talabini 
qo’yadi, ular: 
-asosiy (yoki musobaqa) mashqlar, ya’ni o’quv dasturlari mazmuniga 
kiritilgan, tarbiyalash yoki rivojlantirishda qo’llash uchun o’zlashtiriladigan 
faoliyatlar; 
-yo’llanma beruvchi mashqlar - faoliyatini bajarishidagi nerv muskul 
zo’riqishini, tashqi tomondan bir biriga o’xshashligi, harakat texnikasi tarkibidagi 
ayrim harakatlarni o’rgatishi lozim bo’lgan mashq texnikasiga o’xshashligi, 
yaqinligi orqali o’zlashtirishni osonlashtiruvchi jismoniy mashqlardir. 
Masalan, voleybol o’yinida “to’pni ikki qo’llab yuqoridan uzatish va qabul 
qilish” mashqini to’p bilan bajarishdan oldin shu harakatning aynan o’zini vazni 
og’ir bo’lmagan to’ldirma to’p yoki yengil rezina to’plar, sharlarni “to’pni 
uzatish”dagi harakatlarni bajarish, takrorlash orqali o’zlashtiriladi. Bunday 

---

136 
mashqlar asosiy, o’rganilishi lozim bo’lgan harakatni o’zlashtirishga yo’llanma 
beradi. 
Bunday turkumdagi mashqlardan foydalanishning harakterli tomoni harakat 
malakasini rivojlantirish bilan jismoniy sifatlarni takomillashtirish jarayonini 
sun’iy ravishda ajratishdir. Aslida bu jarayon bir-birini taqazo etadi va o’zaro 
uzviy bog’liq. Bular ta’lim jarayonining har qaysi etapi uchun yetakchi vazifani hal 
etishga yordam beradigan mashqlarni tanlash imkoniyatini beradi.