O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

 
15.2-rasm. 2017-2021-yillarda O„zbekiston Respublikasini 
rivojlantirishning Harakatlar strategiyasida sog„liqni saqlash tizimini yanada 
takomillashtirishga qaratilgan ustuvor yo„nalishlar
106
 
15.2. Sog„liqni saqlash tizimi xarajatlarini moliyalashtirish manbalari. Sog„liqni 
saqlash tizimi mussasalarini saqlash va rivojlantirishda davlat byudjetining 
ahamiyati
Sog„liqni saqlash tizimi xarajatlarini moliyalashtirish manbalari.
Jahon 
tajribasidan shuni kuzatish mumkinki, tibbiy xizmatlarni moliyalash xarajatlari bir 
qancha manbalardan amalga oshiriladi, bular: davlat byudjeti, majburiy ijtimoiy 
(tibbiy) sug‗urta, xususiy tibbiy sug‗urta, to‗g‗ridan-to‗g‗ri to‗lovlar (iste‘molchilar-
ning tibbiy xizmatlarni sotib olishdagi xarajatlari). 
1. Davlat byudjeti. 
Tarixan sog‗liqni saqlash tizimini moliyalashtirish (to‗liq 

106
O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‗yicha Harakatlar strategiyasi, 4.2-band.

---

239 
yoki qisman) davlat tomonidanamalga oshirilgan. Davlat tomonidan moliyalashtirish 
quyidagi 
tamoyillarga 
qurilgan: 

sog‗liqni saqlash tizimini moliyalashtirishning asosiy manbai davlat mab-
lag‗lari ekanligi; 

sog‗liqni saqlashga yo‗naltiriladigan moliyaviy resurslarning turli darajadagi 
byudjetlarda to‗planishi; 

tibbiy yordamni moliyalashtirishda tuzilmaviy tamoyilning ustunligi 
(tibbiyot muassasasi tomonidan ko‗rsatilayotgan alohida tibbiy xizmatlarning haqini 
to‗lash emas, balki uning xarajatlarini qoplash tartibining ustunligi); 

tibbiyot muassasalarining notijorat maqomiga ega ekanligi va davlat 
tomonidan o‗rnatilgan moliyaviy tartiblarga bo‗ysungan holda ijtimoiy buyurtmaning 
ijrochisi ekanligi; 

resurslardan foydalanishda iqtisod rejimiga rioya qilinishi; 

tizimning markazlashgan tarzda rejalashtirilishi va boshqarilishi; 

tibbiyot xodimlariga haq to‗lashda tarif usulining qo‗llanilishi; 

xodimlarni yollash va ular mehnatiga haq to‗lash tartibining davlat tomoni-
dan tartibga solinishi; 

tibbiy xizmatlar sifatini nazorat qilishning ma‘muriy usuli o‗rnatilganligi.
Ushbu tamoyillarga tayangan holda faoliyat yurituvchu davlat sog‗liqni saqlash 
tizimi bir qator 
afzalliklarga
ega: 

davlat tomonidan bepul tibbiy xizmatlarni taqdim etishni kafolatlash yo‗li 
bilan fuqarolarning yuqori darajadagi ijtimoiy himoyasi ta‘minlanadi; 

tibbiy xizmat ko‗rsatish shart-sharoitlari ustidan qat‘iy davlat nazorati 
o‗rnatiladi; 

o‗ta xavfli yuqumli kasalliklar bilan kasallanish darajasiga (ayniqsa, 
favqulodda vaziyatlarda) ta‘sir ko‗rsatishning yuqori samaradorligi ta‘minlanadi. 
Ammo bir qator afzalliklarga ega bo‗lgani holda, davlat sog‗liqni saqlash 
tizimi bozor sharoitlarida, ayniqsa keskinlashgan quyidagi 
kamchiliklarga
ham ega: 

byudjetlarning nobarqaror holatlari hamda ajratilayotgan moddiy va 
moliyaviy resurslarning samarasiz taqsimlanishi sharoitida sog‗liqni saqlash tizimiga 
yo‗naltiriladigan moliyaviy resurslar taqchilligining yuzaga kelganligi; 

tibbiyot xodimlari faoliyatida moddiy rag‗batlantirishning cheklanganligi, 
ular mehnat haqi umumiy darajasining pastligi; 

tibbiyot xodimlariga haq to‗lash va tibbiyot muassasalarini moliyalashtirish 
hajmlarining so‗nggi ish natijalarining hajmi va sifatiga sust darajada bog‗langanligi; 

mijoz tomonidan tibbiyot xodimi(vrach)ni va tibbiyot muassasasini tanlash 
imkoniyatining kamligi; 

ayrim (taqchil) tibbiy yordamni olish uchun ―sekin harakatlanadigan‖ 
navbatlarning mavjudligi; 

alohida ijtimoiy, hududiy va kasbiy fuqaro guruhlari uchun tibbiy xizmat 
darajasi va sifatidagi tengsizlikning yuzaga kelganligi (maxsus tibbiyot muassasalari-

---

240 
ning, yirik korxona va alohida tashkilotlar bo‗ysunuvidagi muassasalarning 
mavjudligi); 

kasalliklarni aniqlash, davolash va profilaktika qilishning yangi usullarini 
joriy qilishning sustligi, ijodiy erkinlik, tibbiy xizmatlarni tashkil qilishning umumiy 
modellarini mahalliy sharoitlar va ehtiyojlarga moslashtirish uchun sharoitlarning 
yetarli emasligi; 

moliyaviy resurslar katta qismining yaxshi jihozlanmagan, yuqori malakali 
kadrlarga ega bo‗lmagan, yetarlicha sifatli xizmat ko‗rsatmayotgan, ya‘ni samarasiz 
ishlayotganmuassasalarni saqlashga yo‗naltirilayotganligi; 

birlamchi tibbiy yordam va kasalliklarning oldini olish milliy tizimi rivojla-
nish darajasining pastligi, tibbiy xizmatlar ko‗rsatishning ancha qimmat turuvchi 
statsionar turlarining ustuvorligi, qishloq va shahar o‗rtasida sog‗liqni saqlash 
borasidagi jiddiy tafovutlarning mavjudligi; 

tibbiyot xizmatlarini ko‗rsatishdagi monopolizmning hukmronligi, 
iste‘molchilarning sifatsiz tibbiy xizmatlardan himoyalanmaganligi; 

tibbiyot sohasiga kapital qo‗yilmalar qilish uchun moliyaviy resurslarning 
yetishmasligi, inqirozlar va moliyalashtirishdagi taqchilliklar davrida tibbiy xizmat 
ko‗rsatish sharoitlarining yomonlashuvi.