Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Тоғай модели ўрнида суяк ҳосил бўлиши (нотўғри ѐки билвосита 
остеогистогенез).
Эмбрион тараққиѐтининг иккинчи ойида бўлғуси суяк 
ўрнида мезенхимадан тоғай модели ҳосил бўлади. Бу модел гиалин тоғайдан 
иборат бўлиб, қон томирлар бўлмайди ва маълум давргача ривожланади, 
кейинчалик у дегенерацияга учраб, тоғайни диафиз қисмида суяк тўқимаси 
ҳосил бўла бошлайди. Суяк тўқимасининг пайдо бўлиши тоғай усти 
пардасида (перихондрда) типик остеобластлар ҳосил бўлиши билан 
бошланади. Остеобластлар ҳосил бўлишидан бошлаб перихондр суяк усти 
пардаси - периостга айлана бошлайди. 
Остеобластлар тоғай модели атрофида суяк тўқимасини ҳосил қила 
бошлайди. Натижада, суякнинг тоғай модели диафиз қисмида перихондрал 
суяк ўрами (манжети) билан ўралади. Улар ғовак тузилишга эга бўлиб, дағал 
толали (ретикулофиброз) суяклардан ташкил топади. Тоғай модели атрофида 
суяк ҳосил бўлишига перихондрал суякланиш дейилади. Суяк манжетининг 
ҳосил бўлиши билан бу ерда тоғайнинг озиқланиши бузилади ва тоғайнинг 
диафиз қисми марказида дистрофик ўзгаришлар содир бўла бошлайди. 
Тоғайҳужайралари 
гипертрофияга, 
ядролари 
пикнозга 
учрайди. 
Ҳужайралараро моддада кальций тузлари йиғила бошлайди. Шу йўл билан 
оҳакланган тоғай пайдо бўлади (расм 6.11). Тоғайнинг оҳакланиши диафиз 

---

241 
қисмидан эпифизгача қараб боради. Айни вақтда тоғай усти пардаси ўрнида 
ҳосил бўлган суяк усти пардасидаги қон томирлар уларни қоплаб турган 
мезенхима ҳужайралари билан бирга суяк манжеткасидаги тешикчалар 
орқали оҳакланаѐтган тоғай зонасига кириб боради. Қон томир билан кирган 
ҳужайраларнинг баъзилари кўп ядроли остеокласт ҳужайраларига айланиб, 
оҳакланаѐтган тоғайни емира бошлайди. Тоғайнинг емирилиши диафиз 
марказидан бошланиб эпифизларга қараб сурилади. Аммо тоғай тўқимаси 
диафизда бутунлай парчаланмайди ва тоғай емирилиши натижасида 
ҳосилбўлган бўшлиқлар атрофида тоғай тўсинлари сақланиб қолади. Шу 
тўсинлар 
атрофидаги 
кам 
дифференциаллашган 
ҳужайралардан 
остеобластлар ҳосил бўлади. 
Янгидан ҳосил бўлган остеобластлар оҳакланган тоғай тўсинлари 
устида суяк тўқимасини ҳосил қилади. Суяк тўқимасининг тоғай ичида ҳосил 
бўлишига