Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
 
Расм 6.10. Бевосита остеогистогенез.
А-Умумий кўриниш, Б-Катта 
объектив остида препаратнинг бир 
қисми. 
1.
Мезенхима 
(а-мезенхимал 
ҳужайралар. 
б-ҳужайралараро 
модда). 
2.
Қон томири 
3.
Остеоцит 
4.
Минераллашган матрикс 
5.
Остеоцит
6.
Остеобласт. 
7.
Остеоид-минераллашмаган матрикс 
8.
Остеокластлар 

---

239 
9.
Резорбция лакунаси 
10.
Остеоген оролча 
ларига айланиб, яна кўпроқ ҳужайралараро модда ишлаб чиқара бошлайди. 
Бу даврни 
остеоид давр
деб ҳам юритилади. Шу даврга келиб остеобласт 
ҳужайралари ҳужайралараро модда билан ўралиб, кўпайиш қобилиятини 
йўқотади ва остеоцит ҳужайраларига айланади. Аммо чекка жойлашган 
ҳужайралар янги остеобластларга айланишини давом эттиради. Ҳосил бўлган 
ҳужайралараро модда (оссеомукоид) асосан гликозаминогликанлардан ва 
коллагендан тузилган. Минерал тузлар бу ерда йўқ, чунки оссеомукоид 
кальций тузларининг коллаген толаларига ўтишига йўл қўймайди. 
Тараққиѐтининг 
кейинги 
босқичида 
(
минерализация 
ёки 
кальцификация даврида
) 
тўқимада кўп миқдорда ишқорий фосфатаза 
ферменти тўпланади. У органик фосфатларни, асосан, глицерофосфатни 
карбонсув ва фосфат кислотагача парчалайди ва минерал тузларнинг 
чўкишига йўл очади. Шу билан бирга ҳужайралараро моддада 
деполимеризация, яъни оссеомукоид моддасининг парчаланиши ва эриб 
кетиши кузатилади. Шу вақтдан бошлаб ҳужайралараро модданинг органик 
қисми фақат коллагендан ташкил топади. Фосфат кислота калций тузлари 
билан бирикиб кальций фосфат тузларини ҳосил қилади. Бу тузлар даставвал 
аморф [Ca
3
(PO
4
)
2
] шаклида бўлиб, кейинчалик улар гидроксиапатит 
[Ca
10
(PO
4
)
6
(OH)
2
] кристалларини ҳосил қилади. Дастлаб ҳосил бўлган суяк 
тўқимаси ноаниқ тузилишга эга бўлади ва кўп миқдорда дағал коллаген 
толалар ва тартибсиз жойлашган гидроксиапатит кристалларидан иборат 
бўлади. Шундай йўл билан дастлабки дағал толали суяк тўқимаси ҳосил 
бўлади. Бу аста-секин пластинкасимон суяк тўқимасига айланади. Мезенхима 
ҳужайраларидан ҳосил бўлган остеокласт ҳужайралари ҳужайралараро 
моддани емирабошлайди ва дағал толали суяк тўқимасига қон томирлар ўсиб 

---

240 
киради. Янги суяк пластинкалари қон томирлар атрофида ҳосил бўла 
бошлайди. Оссеин толалар тартибли жойлашиб, улар устида янги остеобласт 
ҳужайралари ҳосил бўлади ва янги суяк пластинкаси ривожланади. Шу йўл 
билан суяк остеонлари ҳосил бўлади. Ташқи генерал пластинкалар қавати 
эса, суяк усти пардаси остеобласт ҳужайралари ҳисобига ҳосил бўладп. 
Натижада, суяк энига ўса бошлайди. Суяк усти пардаси ва эндост атрофдаги 
бириктирувчи тўқимадан шаклланади. Кейинчалик эмбрионал даврдаҳосил 
бўлган суяк қайтадан тузилади. Бирламчи остеонлар емирилиб, янги 
остеонлар ҳосил бўлади. Эски остеонлар ўрнига янгилари ҳосил бўлиши 
бутун умр давом этади.