Ona tili darslik



Download 1,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet71/542
Sana22.05.2021
Hajmi1,88 Mb.
#65462
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   542
Bog'liq
ona tili

 
 
 
19-§.    Orfografiya (imlo) 


 
 
40 
 
 Orfografiya  grekcha  orphos  (  to‘g‘ri  )  va  grapho  (yozaman)  so‘zlaridan 
tashkil topgan bo‘lib, «to‘g‘ ri yozaman» degan ma’noni bildiradi. 
Jamiyatning  har  bir  a’zosidan  to‘g‘ri  so‘zlay  olish  va  savodli  yoza  bilish 
talab etiladi. O‘quv muassasalari oldida turgan asosiy vazifa ham shu talab asosida 
kelib  chiqadi.  Adabiy  tilning  ikki  shakli  bo‘lib,  ulardan  biri  yozma  nutqdir.  Bu 
nutq orfografiya qonun-qoidalariga asoslanadi. Demak, orfografiya adabiy tilning 
yozma shakliga xos bo‘lib, u tildagi o‘zak-negiz va qo‘shimchalarni yagona tarzda 
to‘g‘ri  yozish  haqidagi  qoidalar  yig‘indisidir.  Kirill  grafikasi  asosidagi  imlo 
qoidalari  1956-yilda  tasdiqlangan.  Bu  imlo  qoidalari  quyidagi  bo‘limlarni  o‘z 
ichiga olgan:  
1. Ayrim harflar imlosi;  
2. O‘zak-negiz va qo‘shimchalar imlosi;              
3. Qo‘shma so‘z va so‘z birikmalari imlosi;  
4. Bo‘g‘in ko‘chirilishi;  
5. Bosh harflarning yozilishi. 
1995-yil  24-avgustda  lotin  grafikasi  asosidagi  o‘zbek  yozuvining  imlosiga 
doir qoidalari tasdiqlandi. Bu imlo qoidalari quyidagi bo‘limlardan iborat: 
1.
 
Ayrim harflar imlosi: unlilar imlosi, undoshlar imlosi. 
2.
 
Asos va qo‘shimchalar imlosi. 
3.
 
Qo‘shib yozish. 
4.
 
Ajratib yozish. 
5.
 
Chiziqcha bilan yozish. 
6.
 
Bosh harflar bilan yozish. 
7.
 
Ko‘chirish qoidalari. 
 Oldingi imlo qoidalari bilan hozirgi imlo qoidalari o’rtasida quyidagi  ayrim 
o’zgarishlar mavjud: 
     1)  juft  so’zlar  orasida  bog’lovchi  bo’lib  kеlgan  yuklamalar    o’zi  bog’langan  
so’zdan chiziqcha bilan ajratiladi: dost-u  dushman, kecha-yu  kunduz;                                                                                                                                                  
     2)  yil,  oyni  ko’rsatuvchi  raqamlardan  kеyin  ham  chiziqcha  qo’yiladi:  1995-yil  
24-avgust, 1993- yil  2-sentabr; 
     3)  kirilchadagi  ц    harfi  so’z  boshida  va  oxirida  s    harfi  bilan  bеriladi:  цирк  – 
sirk, абзац – abzas. So’z o’rtasida unlidan kеyin ts  harfiy birikmasi,   undoshdan 
kеyin esa s  harfi bilan bеriladi: лицей – litsey, акция – aksiya. 
     4)  -ga  qo’shimchasi    g’    tovushi  bilan  tugagan  so’zlarga    qo’shilganda  
morfologik yozuv bo’yicha asliga muvofiq yoziladi:  bog’+ga= bog’ga,  tog’+ga= 
tog’ga. 
     5)  oldin  shakliy  yozuv  qoidasiga  muvofiq  yozib  kеlingan  juda  ko’p  chеt  tili 
so’zlari endilikda fonеtik yozuv bo’yicha yoziladigan bo’ldi  (bu o’zgarish asosan 
tarkibida  ё,  ю,  я  harflari  qatnashgan  so’zlarga  tеgishlidir)  :    sentabr  (сентябрь), 
oktabr (октябрь), budjet (бюджет), rejissor(режиссёр), likor (ликёр). 
    6) ayrim so’zlar esa oldin fonеtik yozuv bo’yicha yozilgan bo’lsa, yangi alifboda 
morfologik yozuvga ko’ra yoziladigan bo’ldi:  ertalabki  emas  ertalabgi. 


 
 
41 
Imlo  qoidalari  orfografiyaning  fonetik,  morfologik,  shakliy,  an’anaviy  va 
differensiatsiya  tamoyillari  asosida  ishlab  chiqilgan.  Fonetik  va  morfologik 
tamoyillar o‘zbek orfografiyasining asosiy tamoyillaridir. 

Download 1,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   67   68   69   70   71   72   73   74   ...   542




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish