Ona tili darslik


-§.  Hozirgi yozuv va uni ifoda etuvchi vositalar



Download 1,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet70/542
Sana22.05.2021
Hajmi1,88 Mb.
#65462
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   542
Bog'liq
ona tili

 
16-§.  Hozirgi yozuv va uni ifoda etuvchi vositalar 
 
1996-yildan  boshlab    lotin  alifbosi  asosidagi  o‘zbek  yozuvi  joriy  etildi.  Bu 
alifboda  29  ta  shakl  bo‘lib,  ular  30  ta  tovushni  ifodalash  uchun  xizmat  qiladi. 
Hozirgi o‘zbek yozuvidagi undosh harflar bir tovushni ifoda etadi. (Jj harfi bundan 
mustasno). Ikkita tovushni ifodalash  uchun  Jj ishlatiladi:  1)  qorishiq, portlovchi j 
(d+j)  tovushini  (jo‘ja,  jayron,  avj  kabi)  va  2)  sirg‘aluvchi  j  tovushini  (jurnal, 
jirafa) bildiradi. 
Mazkur yozuvda uchta harf birikmasi mavjud: ng, sh, ch. Ular so‘z tarkibida 
ajratilmaydi  va  bo‘linmas  bir  tovushni  ifoda  etadi:  ng  sayoz  til  orqa,  portlovchi-
sirg‘aluvchi,  sonor  undosh  tovushini  (tong,  ohang,  chang.  manglay),  ch  til  oldi, 
qorishiq portlovchi,  jarangsiz  undosh tovushni  (charos,  tinch,  sinch, choynak), sh 
til  oldi,  sirg‘aluvchi,  jarangsiz  undoshni  (shabada,  shar,  shahar,toshqin,  bosh) 
ifodalaydi. 
Tovushlar  ikki  turga  bo‘linadi:  1)  unli  tovushlar,  2)  undosh  tovushlar.  Ular 
unli va undosh harflar bilan belgilanadi. Hozirgi o‘zbek alifbosida 6 unli tovush va 
6  ta  unli  harf  bor  (a,  o,  u,  i,  o’,  e).  24  ta  undosh  tovush  23  ta  undosh  harf  bilan 
belgilab ko‘rsatiladi (b, d, f, g, h,  j, k, l, m, n, p, r, s, t, v, x, y, z, sh, ch, ng). Har bir 
harfning bosh va kichik, bosma va yozma shakllari bor. 
  Harflarning alfavit taritibini  bilish  muhim  amaliy  ahamiyatga  ega.  Chunki 
turli lug‘atlar, davlat idora organlarida, arxivlarda saqlanadigan hujjatlar, ro‘yxatlar 
alfavit tartibida tuziladi. 
Yozuvda harflar bilan birga tinish belgilar: (.) (,) (?) (!) (:) (;) (…) («») (-) (’) 
ham qo‘llanadi. Urg‘u (’) belgisi so‘z bo‘g‘inlaridan birining boshqalariga nisbatan 
kuchliroq  talaffuz  qilish  uchun  unli  harf  ustiga  qo‘yiladi.  Yozuvda  harflar  bilan 
birga  tinish  belgilarning  ham  roli  katta.  Tinish  belgilari  yordamida  fikr  yozuvda 
aniq, ravshan va tushunarli qilib beriladi. Og‘zaki nutqning fikrini to‘liq ifodalash 
uchun  xizmat  qiladigan  ohang  va  pauzalari  yozuvda  tinish  belgilari  orqali  ifoda 
etiladi. 
Tutuq  belgisi  (’)  ham  grafik  vositalardan  biri  sifatida  quyidagi  vazifalarni 
bajaradi:  1)  so‘zda  unli  tovushdan  keyin  kelib,  uning  cho‘ziq  aytilishini  (a’lo, 
e’tibor,  iste’mol);  2)  so‘zda  undoshdan  keyin  kelib,  oldingi  bo‘g‘in  bilan  keyingi 
bo‘g‘inning ajratib aytilishini bildiradi; 3) so‘z ma’nolarini farqlab beradi (ta’na – 
malomat, tana – organism); 4) s va h tovushlarini sh tovushidan farqlaydi: Is’hoq. 

Download 1,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   542




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish