Ona tili darslik



Download 1,88 Mb.
Pdf ko'rish
bet65/542
Sana22.05.2021
Hajmi1,88 Mb.
#65462
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   542
Bog'liq
ona tili

r  tovushidan  oldin  o‘  unlisi  orttiriladi:  ro‘mol  -  o‘ramol,  ro‘za  -  o‘raza.  Ayrim 
holatda so‘z boshida sirg‘aluvchi va portlovchi ikki undosh qator kelganda i  yoki 
u  unlisi orttirilishi mumkin: shkaf-ishkaf, stol-ustol, stul-ustul.   
2) epenteza  so‘z boshida, o‘rtasida va oxirida ikki undosh qator kelganda, 
unli tovushning orttirilishidir: fikr - fikir, hukm - hukum, uzr - uzur. 
3)  epiteza    so‘z  oxirida  bir  o‘rinda  kelgan  ikki  undoshdan  so‘ng  a 
tovushining  qo‘shilish  hodisasidir:  disk  -  diska,  bank  -  banka,  tank  -  tanka,                 
kiosk - kioska   kabi. 
4)  prokopa    so‘z  boshida    unli  yoki  undosh  tovushning    tushib  qolish 
hodisasidir:   yigna - igna, yog‘och - og‘och, yirik - iri.    
5)  sinkopa  hodisasiga  binoan  so‘z  o‘rtasidagi  va  oxiridagi  keng  unlilar  tor 
unlilar  kabi  talaffuz  qlinadi  va  ayrim  holatlarda  tushib  qoladi:  traktor  -  traktir, 
direktor - direktir, generator - generatir kabi. 
6)  apakopa    so‘z    o‘zigidagi  oxirgi  unli  yoki  undoshning  tushishi 
hodisasidir: do‘st - do‘s, xursand - xursan    va  hokazo. 
7)  sinerezis    hodisasiga  ko‘ra  so‘z  o‘rtasida  bir  joyda  kelgan  ikki  unlining 
biri  kuchsizlanadi  va  nutqda  tushib  qoladi,  ikkinchi  unli  fonema  esa  cho‘ziq 
talaffuz qilinadi: maorif - mo:rif, saodat - so:dat, qiroat - qiro:t, jamoat - jamo:t. 
8)  reduksiya  so‘zning  birinchi  bo‘g‘inida  biror  unlining  (odatda  tor 
unlining)  kuchsizlanib  talaffuz  qilinishidir.  Masalan,  bir,  bil,  til  so‘zlari  bir 
bo‘g‘inli  bo‘lganligi  va  urg‘u  shu  so‘zdagi  i  unlisiga  tushganligi  tufayli  bu 
so‘zlardagi i unlisi normal holda talaffuz qilinadi va normal holda eshitiladi. Lekin 
shu  so‘zlarning  oxiriga  ikkinchi  bir  bo‘g‘in  qo‘shilishi  bilan,  urg‘u  ham  ikkinchi 
bo‘g‘inga  ko‘chadi.  Natijada  birinchi  bo‘g‘indagi  i  unlisi  kuchsizlanadi  va 
eshitilar-eshitilmas  holda  sust  talaffuz  qilinadi:  bilak,  tilak,  biroq.  Reduksiyaning 
ikkinchi  bo‘g‘inda  kelish  hollari  ham  uchrab  turadi.  Bu  hodisa  so‘zga  uchinchi 
bo‘g‘in  qo‘shilganda  sodir  bo‘ladi  –  ikkinchi  bo‘g‘indagi  unli  tamoman 
kuchsizlanib,  tushib  qoladi.  Masalan,  burun  -  burni,  bo‘yin  -  bo‘yni,  egin  -  egni 
singari. 
9)  eliziya    unli  bilan  tugaydigan  va  unli  bilan  boshlanadigan  ikki  so‘zning 
qo‘shilishi  natijasida  unli  tovushdan  birining  tushib  qolish  hodisasidir.  Bunda  bir 
necha  holat  kuzatiladi:  a)  birinchi  so‘z  oxiridagi  unli  tushib  qoladi:  yoza  oladi  – 
yozoladi, bora oladi – boroladi; b) unli bilan boshlanuvchi ikkinchi so‘zning bosh 


 
 
36 
unlisi tushib qoladi: borar ekan – borarkan, borar emish – borarmish, yozgan ekan 
–  yozgankan  kabi;  d)  Abdusalom  so‘zining  Absalom,  Abdujabbor  so‘zining 
Abjabborolib kel so‘zining opke tarzida talaffuz qilinishi natijasida bir unli va bir 
undoshning  tushib  qolishi  hodisasi  ham  eliziyaning  yuqori,  murakkablashgan 
shakli  hisoblanadi.  Bunday  hollarda  eliziyaning  murakkablashishi  natijasida 
so‘zlarning qisqargan shakllari hosil bo‘ladi. 
 

Download 1,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   542




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish