Ona tili darslik

 
Tilning gorizontal harakatiga 
ko‘ra 
Lablarning 
ishtirokiga ko‘ra 
Old qator 
Orqa qator 
Tilning vertikal 
harakatiga ko‘ra 
Lablanmagan 
i 
 
Lablangan  
 
u  
Yuqori tor unlilar 
Lablanmagan 
e 
 
Lablangan  
 
o‘ 
O‘rta (keng) unlilar 
Lablanmagan  
a 
 
Lablangan 
 
o 
Quyi (keng) unlilar 
 
8-§.  Ayrim unli tovushlar tavsifi 
 
          I   unlisi quyidagicha tavsiflanadi:  
1) so‘z boshida (ipak), so‘z o‘rtasida (tilak) va so‘z oxirida (tulki) keladi.  
2) so‘z ichida  ikki jarangsiz undosh orasida  nihoyatda qisqa aytiladi:   bilan, sira. 
3) k, g, x undoshlaridan keyin kelganda orqa qator unli kabi aytiladi: qir, G‘irot, oxir.   
4) cho‘ziq  varianti bor: muhim, musiqa.   
5) e  tovushiga moyil varianti bor: mix-mex. 
        U   unlisi quyidagicha tavsiflanadi:  
1) so‘z boshida (urmoq), so‘z o‘rtasida (tugun) va so‘z oxirida (urg‘u) keladi.  
2) til oldi varianti ham uchraydi: kuch, gul;  
3) qulf, g‘ulg‘ula, tuxum so‘zlarida esa til orqa varianti qo‘llangan.  

---

 
 
23 
4)    i  tovushi  kabi  kuchsizlanishi,  ya’ni  qisqarishi  ham    mumkin:  tuxum,  bulbul, 
tutun kabi. 
      
E   unlisi quyidagicha tavsiflanadi:  
1)  so‘z  boshida,  so‘zning  birinchi  bo‘g‘inida  keladi:  eshik,  elak,  e’tibor,  kel,  bet 
kabi.  
2) jonli nutqda sheva ta’sirida i  tovushiga moyillashadi:   deydi – diydi.  
3)  o‘g‘uz  shevalarida  a  tovushiga  o‘tish  holati  ham  mavjud:  eshik  –  ashik,  deb  – 
dab, kel – gal  kabi. Lekin adabiy tilda e  tarzida talaffuz etiladi. 
 
A   unlisi quyidagicha tavsiflanadi:  
1)   so‘z boshida (ari), o‘rtasida (daftar) va so‘z oxirida (qora) keladi.   
2) q, x, g‘  tovushlaridan keyin kelganda til orqaroq - orqa qator unlisi kabi talaffuz 
qilinadi:   g‘azab, xabar.   
3)  ba’zi  so‘zlarda  sheva  ta’sirida  o  tovush  kabi  aytiladi:  baho  –  boho,  shavla  – 
shovla. Adabiy tilda a tarzida talaffuz etiladi.