O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o„zbek tili va adabiyoti universiteti

5-sinflarga 
tegishli ona tili dasturida gap 
bo„laklarini “Sintaksis va punktuatsiya” degan umumiy bo„limda o„rganish 
rejalashtirilgan va undagi mavzularni o„zlashtirish uchun 
46 soat 
ajratilgan. 5-
sinflarda sintaksisning umumiy mazmun mohiyati, so„z birikmasi, gap, 
gapning ifoda maqsadiga ko„ra turlari; gapning bosh (ega va kesim) va ikkinchi 
darajali (to„ldiruvchi, aniqlovchi, hol) bo„laklarini; sodda (yig„iq va yoyiq) 
gaplarni o„rganish ko„zda tutiladi. O„quvchilarning boshlang„ich sinflarda 
o„zlashtirgan 
sintaksis 
bo„limiga 
tegishli 
dastlabki 
ma‟lumotlari 
mustahkamlanadi va rivojlantiriladi. Umumiy ta‟limda ona tili sintaksisni 
o„qitish DTS va o„quv dasturlarida anchayin keng, har bir sinf o„quvchilari 
o„zlashtirishi lozim bo„lgan nazariy bilim, ko„nikma va malakalar mufassal 
bayon qilingan, aniq yo„nalishlar belgilab berilgan. 
Ma‟lumki, gapda so„zlar o„zaro grammatik munosabatga kirishib gap 
bo„laklarini hosil qiladi. Gapda biror so„roqqa javob bo„lgan va o„zaro tobe 
bog„langan so„z yoki so„z birikmasi gap agi deyiladi. Gap bo„laklari 2 ga 
bo„linadi: 
1. Bosh (hokim) bo„laklar. 
2. Ikkinchi darajali bo„laklar. 
Ega va kesim gapning bosh bo„laklari hisoblanadi. Ular o„zaro faqat tobe 
bog„lanadi va gapning grammatik asosini tashkil etadi. 
Ikkinchi darajali bo„laklar gapning kesimi yoki egasiga tobelanib, ularga 
ergashib keladigan bo„laklar hisoblanadi. Bunday bo„laklar fikrni aniq va to„liq 

---

32 
shakllantirishga, munosabatni yorqin ifodalashga xizmat qiladi. Gapning 
ikkinchi darajali bo„laklari grammatik ma‟nosi va tuzilishiga ko„ra: 
to„ldiruvchi, aniqlovchi va hol kabi bo„laklarga ajratib o„rganiladi. 
Gap bo„laklari tuzilishiga ko„ra ham ikki turga bo„linadi: 
1.