|
Pedagogik texnologiya tushunchasi bilan metodika orasidagi farq.
Hozirgi kunda o„qituvchilar pedagogik texnologiya haqida aniq tushuncha va
tasavvurlar birmuncha kamligi natijasida uni xususiy metodikalar bilan
deyarlik teng hisoblash hollari uchraydi. Aslida esa ular orasida jiddiy farqlar
mavjud
bo„lib,
quyida
ular
haqida
qisqacha
bayon
qilinadi.
Metod
- grekcha metodos so„zidan olingan bo„lib tatbiq qilaman,
yo„naltiraman, ilmiy asoslayman degan ma‟noni anglatsa,
metodika
- grekcha
so„z bo„lib tushuntirishning yangi yo„lini topaman, qidiraman, izlayman degan
ma‟noni anglatadi.
Metodist olimlarimiz metodika fanini turlicha ta‟riflaydilar biroq, ta‟riflarning
umumiy mohiyati bir-biriga yaqinligini e‟tirof etish mumkin.
Metodika
- biror ishni maqsadga muvofiq o„tkazish metodlari, yo„llari
majmuasidir.
12
Azizxo„jayeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. – T.: TDPU, 2003.
18
Metodika
- o„quv jarayonini tashkil etish va o„tkazish bo„yicha tavsiyalar
majmuasidan iborat.
Metodika -
fani ma‟lum o„quv fanlarini o„qitish
qonuniyatlarini tadqiq qiladi.
Masalan,
tillar
metodikasi,
arfmetika
metodikasi kabi alohida metodikalarga
ajraladi.
Metodika
- o„qituvchining kasbiy faoliyatini yangilovchi va ta‟limda
yakuniy natijani kafolatlaydigan tadbirlar majmuasi, yig„indisidir. O„quv
fanlarini o„qitish qonuniyatlarini tadqiq qiladi.
Metodikaning pedagogik texnologiyadan farqini tushunish va amalda har
ikkisidan
unumli
foydalana
bilish
talab
qilinadi
13
.
Ular orasidagi ayrim farqlar quyidagicha
:
O„qitish metodi uch xil:
1. An‟anaviy metod (sakkiz qismga bo„linadi).
2. No„ananaviy metod (o„n qismga bo„linadi).
3. Umumiy o„qitish metodi (olti qismga bo„linadi). Jami 24 ta o„qitish
metodikasi bor.
Ushbu farqlar haqidagi masala yuzasidan quyidagi fikrni eslash mumkin.
«Aslida zamonaviy ta‟lim metodlari muqaddas qiziquvchanlikni hozircha
batamom bo„g„ib tashlamagani deyarli mo„jiza, chunki bu nozik nihol (ya‟ni
qiziquvchanlik) rag„batlantirish yo„li bilan bir qatorda, eng avvalo, erkinlikni
talab qiladi, bo„lmasa, u shubhasiz, mavh bo„ladi» (A.Eynshteyn).
Bu yerda ta‟lim metodlari qiziquvchanlikka yetarlicha erkinlik bera olmasligi
nazarda tutilmoqda. Pedagogik texnologiya esa bolaning qiziquvchanligini har
tomonlama rivojlantirishga qaratilgan.Pedagogik texnologiya tushunchasi
xususiy fanlar va mahalliy darajalardagi o„qitish metodikalari tushunchasi bilan
mos keladigan hollar xususiy darajadagi pedagogik texnologiyalarga tegishli.
Ular orasida faqat asosiy e‟tiborni nimaga qaratilishida farqlar mavjud.
Texnologiyalarda ko„proq
protsessual
, miqdoriy va hisob-kitob komponentlari
ifodalansa, metodikalarda maqsad, mazmun, sifat va variantli yo„naltiruvchi
13
Yo„ldoshev J.G„., Hasanov S. Pedagogik texnologiyalar. O„quv qo„llanma. – T.: Iqtisod-moliya, 2010. – B.
158.
19
tomonlari ko„proq ifodalanadi. Texnologiya metodikalardan o„zining qayta
tiklanuvchanligi, natijalarning turg„unligi, ko„plab «agar...»lar (agar o„qituvchi
iste‟dodli bo„lsa, agar bolalar qobiliyatli bo„lsa, yaxshi ota-onalar bo„lsa...
kabilar) yo„qligi bilan farq qiladi.
Ya‟ni texnologiya tegishli tayyorgarlikka ega bo„lgan hamma mutaxasislar
tomonidan qayta tiklash va qo„llash mumkinligi bilan juda ham individual
bo„lgan metoddan farq qiladi. Metod-biror harakatni amalga oshirish yo„li,
usuli yoki ko„rinishidan iborat.
Bunda harakatni amalga oshirish yo„li deb, bajarilishi talab qilinayotgan
faoliyat uchun qo„llash mumkin bo„lgan bir nechta yo„llardan oldindan ko„zda
tutilgan maqsadga muvofiq ravishda tanlangan yo„lni aytiladi. Masalan, savod
o„rgatish yo„llari: oilada o„rgatish, maktabda o„rgatish, bog„chada o„rgatish,
o„qituvchi yordamida o„rgatish, kitoblar, kompyuter, ko„rgazma qurollar va
boshqalar vositasida o„rgatish. Shunga o„xshash sanoqni, arifmetik amallarni
o„rgatishda ham yuqoridagiga o„xshash yo„llardan foydalanish mumkin. Shu
yo„llardan
foydalanib
harakatni
amalga
oshirishda
turli
usullar
qo„llaniladi. Usul - nima? Bu biror narsani, hodisani, jarayonni amalga oshirish
tartibi.
Pedagogik texnologiya o„quv jarayoni, ya‟ni o„qituvchining, o„quvchining
faoliyati bilan uning tarkibi, vositalari, usullari va shakllari bilan eng ko„p
darajada bog„langanligi bilan ajralib turadi
14
. Hozirgi kunda umumta‟limda
M.Montessori sistemasi va IMEN texnologiya deb tan olingandir. Bu
pedagogik texnologiyalar bilan bir qatorda hozirgi kunda bolani qo„llab-
quvvatlash texnologiyalari – bola shaxsiga yo„naltirilgan ta‟lim, o„yinli
texnologiyalar, ta‟limning individuallashtirish texnologiyasi, interfaol
ta‟lim (bolalarni har tomonlama faollashtiruvchi usullar), muammoli ta‟lim,
loyihali ta‟lim texnologiyalari umumta‟lim jarayoniga kirib kelmoqda.
14
Ishmuhamedov R., Abduqarodirov A., Pardaev A. Tarbiyada innovatsion texnologiyalar (ta‟lim muassasalari
pedagog-o„qituvchilari uchun amaliy tavsiyalar). -T.: “Iste‟dod” jamg„armasi, 2009 –B. 160.
20
Pedagogik texnologiyalarni mukammal bilishimiz va ulardan amaliyotda
maromiga yetkazib qo„llay olishimiz juda muhim.
Pеdagogik tеxnologiya o„zida quyidagi xususiyatlarni namoyon etadi:
Pеdagogik
tеxnologiya
pеdagogik
jarayonni
takomillashtirish,
optimallashtirishga ijtimoiy ehtiyojni qondirish omili sanaladi.
Pеdagogik tеxnologiya didaktik hamda tarbiyaviy haraktеrdagi, shuningdеk,
ta'lim – tarbiya jarayonini samarali, mahoratli tarzda tashkil etish borasidagi
nazariy hamda amaliy bilimlar majmui, mеtodologik fan sifatida namoyon
bo„ladi.
Pеdagogik tеxnologiya ta'lim – tarbiya jarayonining umumiy mohiyatini aks
ettiruvchi yaxlit jarayondir.
Pеdagogik tеxnologiya yo„naltiruvchanlik vazifasini bajaradi, ya'ni u shaxsni
rivojlantirish, tarbiyalash, shakllantirish uchun xizmat qiladi.
Pеdagogik tеxnologiya – shaxsiylik xususiyatiga ega bo„lib, muayyan
tеxnologiyalarni ta‟lim – tarbiya jarayonida qo„llashga nisbatan yagona, qat‟iy,
mе'yoriy talablar qo„yilmaydi. Har bir pеdagog u faoliyat yuritayotgan ta‟lim –
tarbiya muhitining xususiyatlari, mavjud ichki va tashqi shart – sharoitlarini
inobatga olgan holda muayyan tеxnologik yondashuvni amalga oshirish
imkoniyatiga ega.
Pеdagogik tеxnologiya o„zida ta‟lim – tarbiya va shaxs taraqqiyoti birligini
ifoda etadi.
Pеdagogik tеxnologiyaning asosiy maqsadi komil shaxsni shakllantirish uchun
poydеvor bo„lgan pеdagogik jarayonni takomilashtirish, insonparvarlashtirish,
o„quvchining mustaqilligini ta'minlash, o„qitish jarayonida tеxnik vositalar
imkoniyatlaridan samarali foydalanishga erishishdan iborat.
Pеdagogik tеxnologiyaning nazariy (asosiy) asoslari umumpеdagogik, xususiy
– metodik hamda lokal (modul) bilimlarga asoslanadi. Shu boisdan pеdagogik
hodimlar, shuningdеk, bo„lg„usi o„qituvchilar o„z faoliyatlarida pеdagogik
tеxnologiyadan foydalanishni o„z oldilariga maqsad qilib qo„ygan bo„lsalar,
yuqorida qayd etilgan bilimlarni puxta o„zlashtira olishlari lozim. Zеro,
21
pеdagogik tеxnologiya puxta o„zlashtirilgan pеdagogik bilimlarga tayanilgan
holda tashkil etiladigan yuksak samarador pеdagogik faoliyat jarayonidir.
Darhaqiqat, pedagogik texnologiya bugun paydo bo„lib qolgan yo„nalish emas.
Pedagogik texnologiyani olimlar turlicha talqin etsalarda, uning asl mohiyati
oldindan loyihalangan o„quv tarbiyaviy jarayonni amaliyotga izchil va ketma-
ket joriy etishda namoyon bo„ladi.
Pedagogik texnologiya ta‟lim jarayonining samaradorligini oshiruvchi omil
sifatida fan asoslari bo„yicha o„quvchilarning ta`lim olishini maqsadga
muvofiq tashkil etishni ko„zda tutadi.
Kuzatishlar, tahlil va xulosalar shunga olib keladiki, o„quv mashg„ulotlari,
shuningdek, tarbiyaviy jarayonning bir xilda takrorlanishi o„quvchilarda
loqaydlik, bilim olishga nisbatan mas‟uliyatsizlik kayfiyatini hosil qiladi. Ayni
vaqtda bunday holatning oldini olishning eng samarali yo„li sifatida ta`lim
muassalari faoliyatiga ilg„or pedagogik texnoligiyalarni izchil va maqsadga
muvofiq ravishda tadbiq etish e`tirof etilmoqda.
Ammo barcha ta‟lim muassasalarida pedagogik texnologiyalar ta`lim
jarayoniga to„liq tadbiq etilgan, kutilgan natijalarga erishilmoqda, deya
olmaymiz. Buning bir qator saboblari mavjud. Bu xususida yuqorida to„xtalib
o„tdik. Shuni alohida qayd etib o„tmoqchimanki, texnologik yondashuv asosida
pedagogik faoliyatni tashkil etish individual va ijodiy xususiyatga ega. Shu
bois ta`lim va tarbiya jarayonini yo„lga qo„yishda yangi pedagogik
texnologiyalardan foydalanish har bir pedagogning shaxsiy, imkoniyatlari,
kasbiy mahorati, ijodkorlik layoqati darajasiga bog„liq.
Shu bilan bir qatorda ilg„or pedagogik texnologiyalarni ta‟lim jarayoniga
samarali tadbiq ertish uchun zaruriy shart-sharoitlarning yaratilishi lozimligini
ham yodda tutish lozim.
Umuman, xulosa qilib shuni aytish mumkinki, pedagogik texnologiya ta`lim
jarayonida o„quvchi faolligini oshirishga xizmat qiluvchi, erkin, ijodiy
muhitni yaratuvchi, ta`lim samaradorligini kafolatlovchi, mahoratli o„qituvchi
tomonidan ishlab chiqiladigan pedagogik tizim loyihasidir.
22
Do'stlaringiz bilan baham: |
