Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi

7. Donlarning fiziko-kimyoviy xossalarini tayyorlash jarayonini tashkil 
qilishga ta`siri. 
Qattiq sochiluvchan materiallarning fiziko-ximiyaviy xususiyatlari juda 
ko`p ko`rsatkichlar bilan aniqlanadi. Un va Yorma ishlab chiqarishda xom-
ashyo sifatidagi don uchun uning geometrik tavsifi (o`lchamlari, shakli, 
hajmi, usti yuzasining maydoni), don massasining yirikligi va tekislanganligi, 
donning naturasi, 1000 ta donning og’irligi, shaffofligi asosiy texnologik 
ahamiyatga ega. 
7.1. Donning geometrik tavsifi. 
Donni turli aralashmalardan ajratish sxemasi g’alvirli, qobiq ajratuvchi, 
Yorma ajratuvchi mashinalar ishchi organlarining tavsifi va yanchuvchi 
mashinalar ishchi organlarini tanlash donning shakli va o`lchamlariga 
bog’liq. 
Donni namlash, qizitish va sovitish jarayonlarida donning hajmi va 
tashqi yuzasining tuzilishi katta rol o`ynaydi. 
7.2. Donning hajmiy og’irligi (naturasi) 
Donning hajmiy og’irligi (naturasi) deb bir litr donning og’irligiga 
deyiladi. Bu ko`rsatkich qancha ko`p bo`lsa, don shuncha yirik bo`ladi. 
Amalda don naturasini g/l da o`lchash qabul qilingan. Uning kattaligi 
donning shakli, namligi, yirikligi, ifloslanganlik darajasi va aralashmalarning 
turidan bog’liq. Tajribalar shuni ko`rsatadiki, aralashmalardan tozalangan 
don naturasini un chiqishiga ijobiy ta`siri qayt qilingan. Naturasi 740 g/l dan 
kam bo`lganda unning chiqishi har bir 17 g/l, hattoki 13 g/l naturaning 
kamayishiga 1 % dan kamayadi. Natura 740 g/l dan yuqori bo`lganda uning 
ta`siri kamroq ma`lum. Natura kamayganda unning sifati ham yomonlashadi. 
7.3. 1000 ta donning massasi. 
Bu ko`rsatgich donning yirikligi, shaffofligi, zichligi bilan ijobiy 
korrellatsiyalanadi, shuning uchun donning texnologik xossalariga sezilarli 
ta`sir ko`rsatadi. 
Yormabob (qobiqli) donlarda mag’iz miqdori 1000 don massasinig 
kamayishi bilan kamayadi, bir vaqtning o`zida ularning qobiqdorligi oshadi. 

---

20 
Navli un tortishda 1000 ta donning og’irligi 40 g dan yuqori bo`lgan 
yirik fraktsiyada 1000ta doning og’irligiga 23 g dan kam bo`lgan mayda 
fraktsiyaga nisbatan unning chiqishi 3-5 % ga yuqori bo`ladi.