Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Бетон маркасига кўра цемент сарфи
Цементнинг 
меъёрий 
суюқлиги, %
Бетон маркасига кўра, 
цем ент сарфи, %
Ц ементнинг 
меъёрий 
сую қлиги, %
Бетон маркасига кўра, 
цемент сарф и, %
М200
МЗОО
М400
М500
М200
МЗОО
М 400
М 500
24
98
98
98
28
104
109
114
25
100
100
100
29
105
112
115
26
102
102
103
30
107
118
129
27
103
105
107
ҳамда иқгисодий масалаларни ҳал этишда алоҳида аҳамият касб 
этади. Бетон қориш м асининг м айинлигини оширишда ва цемент­
ни иқтисод қилиш да азалдан ишлатиб келинадиган СДБ қўшил- 
маси цемент сарф ини 5—10 %га камайтиради. Ҳозирги кунларда 
ишлаб чиқариладиган суперпластификатор қўш илмалар цемент 
сарфини 15—25 %гача камайтириш и мумкин.
Курилишда темирни иқгисод қилиш халқ хўжалигининг энг 
муҳим мақсадларидан биридир. Ҳозирги вақтда республикамизда­
ги курилиш иш лари учун йилига 1 млн тонна ўлчам бирлигида 
темир ишлатилса, шундан ўрта ҳисобда курилишдаги темир-бетон 
конструкциялари эҳтиёжлари учун 35—45 % сарфланади, 8—9 % 
эса пўлат тахталари ва темир конструкциялар учун ишлатилади. 
Темирни иқтисод қилишда ва айниқса, арматура сифатида ишла- 
тишда энг самаралиси юқори мустаҳкам пўлатларни ишлатишдир. 
М аркаси катта бўлган арматура пўлатларини ўзаро алмаштириб 
ишлатиш ҳам мумкин. Масалан, А -1 маркали арматура пўлатлари- 
ни юқори маркалиларига алмаштириб ишлатилганда қанча тем ир­
ни тежаш мумкинлиги 20.4-жадвалда кўрсатилган.
20.4-жадвал
Тем йрсарф ини иқтисод қилиш
Арма­
тура
маркаси
' А-1 марка га 
нисбатан олинган 
коэф ф ициент
Темир 
иқгисо- 
ди, %
Арма­
тура
маркаси
А-1 маркага 
нисбатан олинган 
коэфф ициент
Темир иқ- 
тисоди, %
A-I
1
0
A-V
2,2
54,7
А-11
1,20
17
Ат-IV
1,95
48,7
A -III
1,40
30
A
t
-V
.2,2
54,0
A-IV
1,95
49
A
t
-VI
2,4
58,0
500

---

Темир-бетон конструкцияларни ишлаб чиқаришда пўлат арма- 
тураларни тежаш нинг яна бир йўли юқори мустаҳкам пўлат сим - 
лардан тайёрланган ўрама арқонсимон арматураларни ишлатиш ва 
уларни олдиндан таранглашдир. Пўлат конструкцияларнинг лойи- 
ҳасини ишлаш ва уларни ишлатиладиган шароитга мослаб ан и қ 
тартибда ҳисоблаш ҳамда пайвандлаш усули билан тайёрлаганда 
исрофгарчиликка йўл қўймаслик темирни иқтисод қилишда катта 
аҳамиятига эга.
Бир метр куб темир-бетон конструкцияни тайёрлашда ҳар йили 
ўрта ҳисобда 6—35 кг пўлат ишлатилади. Пўлатдан ишланган қолип- 
ларни асраш чораларини кўриш, улардан унумли фойдаланиш усул­
ларини қўллаш темирни тежашга олиб келади. Ю қори маркали бе­
тон қориш маси ишлатилса, ҳар бир м3 бетон конструкцияни тай ­
ёрл аш д а 50 кг. гача пўлатн и теж аш м ум ки н бўлади. Т ем и р 
конструкцияларни тайёрлашда узун бурчак пўлатлар ўрнига л е­
гирланган кичик диаметрли узун қувурчалар ишлатилса, 30 %гача 
темир иқтисод қилинади.
С И Н О В САВОЛЛАРИ
1. Қурилишда самарадорликни ош ириш йўлларини баён қилинг.
2. Цементни иқтисод қилиш усулларини қўллаб, ашёлар харажати кўрсатки- 
чини қандай камайтириш мумкин.
3. Цемент ва пўлат маркаларини ошириб уларни иқтисод қилиш йўллари ни- 
малардан иборат?
4. Қурилиш ашёлари ишлаб чиқариш да ишлатиладиган технология ва ёқилғи-
лар.
5. И ссиқ-қуруқ иқлим ш ароитида қуёш энергиясидан фойдаланиш .
6. Қурилишда темирни ва ёғочни иқгисод қилиш йўлларини айтинг.
501

---