Ў збекистон р еспубликаси о лий ва ўрта махсус таълим вазирлиги том он и д ан олий ўқув ю ртлари

Қурилиш ашёларини тежаш йўллари
Қурилиш иншоотларининг таннархини камайтиришда бир ҳажм 
бирлигининг буюм ёки конструкция учун сарфланган харажатлар 
нисбати «ашёлар харажати» деб аталади ва уни тўғри, ан и қ ҳисоб- 
лаш катга иқтисодий аҳамиятга эга. Республикамиздаги йирик кури- 
лиш ларга сарфланаётган ашёлар харажатини бир фоизга камайти- 
ришга эриш илса, халқ хўжалигидан тушадиган маҳаллий даромад 
анча ортиши мумкин.
Халқ хўжалигида қурилиш йўналишига энг кўп микдорда «ашё­
лар харажати» талаб этади. Маълумки, бир иншоотнинг қурилишига 
кетган.жами харажатнинг қарийб ярм исини қурилиш ашёлари таш ­
кил этади. Республикамиз курилиш саноати учун сарфланаётган ашё­
лар харажатини камайтиришнинг асосий йўллари куйидагилардир:
— илғор хорижий технологияларни ўрганиш ҳамда илмий-тех- 
ник ишламаларга асосланган янги қурилиш ашёларини ишлаб чи- 
қариш;
— лойиҳа иш ларини такомиллаш тириш;
— саноат чиқиндилари асосида самарали қурилиш ашёлари иш ­
лаб чиқариш;
— хом аш ёларни қайта ишлашда ҳамда транспорт воситалари- 
ни яхшилашда тежамкорликка эътибор бериш;
— бозор иқтисодиётига хос бўлган бошқарув ва хўжалик тизи- 
мини тузиш қамда молия ишларини бозор шароитига мослаб қай- 
та кўриб чиқиш.
Самарали курилиш ашёлари ва буюмларини ишлаб чиқаришда 
муҳим ишлардан бири уларнинг сифатли бўлишлигига ҳамда оғир- 
лигини камайтиришга эришишдир. Бу эса инш оот ва буюмлар учун
495

---

сарфланадиган кундалик харажатни тежашга ва транспорт восита- 
ларидан унумли ф ойдаланиш га им кон беради. М асалан, хорижий 
давлатларда курилиш да деворбоп ва томбоп енгил панеллар иш ла- 
тилса, том оғирлиги 7—10 баробар, девор оғирлиги эса 10—15 ба­
робар камаяди. Натижада, пойдевор ҳажми кичраяди, ю к таш иш
8—10 марта камаяди. Кам қаватли ғишт уйларнинг деворлари 37— 
50 см қилиб терилади. Аслида деворнинг конструктив мустаҳкам 
бўлиши учун 25 см ҳам етарли. И ссикдик ўтказувчанлигига қараб 
девор қалинлигини ошириш га тўғри келади. Аммо, оддий ғишт 
ўрнига самарали (кўп теш икли ёки серғовак) ғиштлар ишлатилса, 
деворга сарфланадиган харажатни 1,8—2,0 баробарга кам ай ти ри ш
мумкин. Бундай деворбоп ғиш тларнинг зичлиги 1700 к г/м 3 эмас, 
1200 кг/м 3 дан ортмаслиги керак. Натижада, 1 м2 юзага тенг бўлган 
ташқи деворнинг оғирлиги 900—1000 кг. дан 500—800 кг. гача ка­
маяди. Оддий ғишт ўрнида йирик сопол тошлар ишлатилса, чок- 
ларнинг камайиши ҳисобига курилиш қоришмаларини 20—25 %ини 
тежаш мумкин бўлади. 20.1-жадвалда бинонинг ташқи деворини 
куришда ашёлар харажатини камайтиришга дойр иқтисодий кўрсат- 
кичлар ёритилган.