Ensiklopediyasi

JAZOIR
(Jazoir Xalq Dem okratik Respublikasi, JX D R )
Maydoni - 2 3 8 2 0 0 0 kvadrat kilometr.
Aholisi - 2 9 8 0 0 0 0 0 kishi.
Bu d a vla t A frika n in g shim olida. U ning ko'p 
q ism in i ja z ira m a S a h ro i K a b ir ch o 'li e g a lla ­
gan. Bu yerda bepoyon yassi tekisliklar, qum - 
liklar, o fto b d a q o v jira g a n q o y a la rn i ko 'ra siz . 
B a’zi buloqlar yonida xurm ozorlar uchrab tura­
di. V o h a la rd a o d a m la r y a s h a y d i. O n d a -s o n - 
da o't-o'lan va su v izlab q o 'y va tuya podalari- 
ni h a yd a b y u rg a n k o 'c h m a n c h i c h o 'p o n la rn i 
uch ra tib qolasiz.
O 'rta d e n g iz so h ili b o 'y id a g i e n s iz y a m - 
y a s h il k o 'k a la m z o r ye rla rn i S a h ro i K a b ird a n
A tla s to g 'la ri a jra tib tu ra d i. J a z o irlik la r te p a - 
lik y o n b a g 'irla rid a va v o d iyla rd a a p e lsin va li- 
m on, tok, z a y tu n , sa b za v o t, d on y e tis h tira d i- 
lar. M a m la k a t a h o lis in in g k o 'p c h ilig i O 'rta
d e n g iz so h ilid a y a s h a y d i va q ish lo q x o 'ja lig i 
bilan s h u g 'u lla n a d i. Y irik s h a h a rla ri - J a z o ir 
(poytaxti) va O ran ham shu yerda joylashgan.
J a z o ir ye rin in g a s o s iy boyligi S ah ro i K a b ir 
q u m la ri o s tid a n to p ilg a n ne ft va gazd ir. U la r­
ni q a z ib ch iq a rish oso n em as. S u v to p ilm a y - 
di, uni o z iq -o v q a t kabi u zo q d a n k e ltirish a d i. 
J a z o irlik la r q u rg a n u ch ta q u v u r o rq a li n e ft 
S a h ro i K a b ird a n d e n g iz so h ilig a o lib ch iq ila - 
di. C ho'lning ye r yuzasi O 'rta d e n g izg a tom on 
n is h a b b o 'lg a n id a n q u v u rla rd a g i n e ft o 'z - 
o 'z id a n s h o v u lla b o q a d i, n a s o s u s k u n a la ri 
kam k e ra k bo 'la d i.
F ra n s u z m u s ta m la k a c h ila ri q a riy b 130 yil 
m o b a yn id a Ja z o irn i ta la b keldilar. U la r m a m - 
lakatdan don, neft, ko'm ir, m etallar ta sh ib ket- 
d ilar. J a z o irlik la r e sa u n u m s iz y e rla rg a s u rib
c h iq a rilg a n edi, u la r s h a h a rla r c h e k k a s id a g i 
k o 'rim s iz p a st u y la rd a tu ra r, o c h lik va k a s a l- 
lik la rd a n a z o b c h e k a r e d ila r. A m m o J a z o ir 
xa lq i m u s ta m la k a c h ila r h u km ro n lig ig a q arshi 
q o 'z g 'o ld i. J a z o ir o z o d lig i v a m u s ta q illig i 
uchun kurash yetti yil d a vo m etdi. Bu ku ra sh
1 9 6 2 -y ild a J a z o ir x a lq in in g g 'a la b a s i b ila n
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ya k u n la n d i. J a z o irlik la r a sto yd il m e h n a t qilib, 
k o 'p g in a m u v a ffa q iy a tla rg a e ris h d ila r. Y a n g i 
fa b rik a la r, s h ifo x o n a la r, m a k ta b la r q u rild i. 
M a m la ka tda g i barcha b o la la r ta ’lim o lm oqda. 
J a z o ir b ila n O 'z b e k is t o n R e s p u b lik a s i 
o 'rta sid a d ip lo m a tiya m u n o sa b a tla ri 1992-yil- 
da o 'rn a tilg a n .
JENSHEN
S harqda: « H a y v o n la r p odshosi - yo 'lb a rs, 
o 's im lik la r p o d s h o s i - je n s h e n » , - d e g a n
m aqol bor. Y o 'lb a rs haqiqatan ham « h a yvo n ­
la r p o d s h o s i» g a o 'x s h a y d i, lekin « o 's im lik la r 
p o d sh o si» ju d a ham k o 'rim s iz . U n in g poyasi 
nim jon, barglari uzunchoq panjasim on, m eva- 
si m a yd a va b e m a za . B a ’zan o d a m s h a klig a
o 'x s h a y d ig a n ildizi esa etli va y o 'g 'o n bo'ladi. 
Je n sh e n y ig 'u v c h ila r U zoq S harq ta y g a la rid a
ju d a q im m a tb a h o b o 'lg a n je n s h e n ild izin i bir 
n e c h a o y la b iz la b y u rg a n la r. K o 'p k is h ila r 
ta y g a d a h a lo k b o 'la rd ila r, lekin sh u n g a q a ra- 
m a y bu sehrli ildiz - « o 's im lik la r p o d sh o si» n i 
q id iru v c h ila r safi k a m a y m a sd i.
« Je n sh e n » so 'zi x ito y c h a d a n ta rjim a qilin- 
g a n d a « h a y o t ild izi» d e g a n m a ’n o n i b ild ira - 
di. Jen sh e n n in g b u n d ay deb atalishi, ildizining 
s h u n c h a lik q im m a t b o 'lis h i b e jiz e m a s. J e n ­
sh e n n in g ild izid a n o g 'ir k a s a llikla rn i d a vo la y- 
dig a n d o rila r ta y yo rla n a d i.
B iro q je n s h e n ju d a k a m u c h ra y d ig a n
o 'sim lik , u yil sayin k a m a y ib b orardi. S h u n d a
o d a m la rd a je n s h e n n i o 'z la ri y e tis h tiris h la ri 
m um kin e m a sm ik a n , d e g a n fik r p a yd o bo'ldi. 
B u ish o s o n lik c h a a m a lg a o s h m a d i, le k in
o d a m la r b o 's h k e lm a d ila r , c h u n k i g a p
m in g la b b e m o rla rn in g h a yo tin i sa q la b qo lish
u stid a bo rard i. N ih o y a t o d a m la r b u n in g ud- 
d a s id a n ch iq d ila r. E n d ilik d a je n s h e n ildizini 
qidirib ta y g a g a borish n in g hojati yo'q, kishila r 
uni m a x s u s je n s h e n z o rla rd a y e tis h tiris h n i 
o 'rg a n ib o ld ila r. B u n d a y je n s h e n z o rla r h o z ir 
U zoq S h a rq va O 'rta O s iy o d a m a vju d . S h u ­
n in g d e k , bu o 's im lik S h im o liy K a v k a z n in g
tog'liq rayonlarida, U kraina va M oldaviya res- 
p u b lik a la rid a ham o 's tirila d i.
JIRAFA
J ira fa y e r y u z id a g i e n g b a la n d h a y v o n . 
Jirafaning bo'yi 6 m etrga yetadi, shundan yarm i- 
si bo'yniga to 'g'ri keladi. Uch m etrli bo'yinda 
q ancha um urtqa borligini bilasizm i? U nda, a y­
taylik, sichqon yoki itnikiga nisbatan ko'proq 
deb o'ylaysizm i? A slo! Jirafada ham , sichqon- 
da ham , itda ham, odam dagidek va barcha sut 
e m iz u v c h ila rd a g id e k ro p p a -ro s a ye tti d o n a
bo'yin um urtqasi bor. Jirafada ular faqat ancha 
cho'zinchoq.
B ir q a ra s h d a jira fa ju d a g 'a la ti h a y v o n g a
o 'x s h a y d i. G a v d a s ig a v a b o 'y n ig a n o m u - 
ta n o s ib b o 'lg a n k ic h k in a b o s h id a te ri bilan 
q o p la n g a n ikkita kalta s h o x i bor. J ira fa n in g
qoziq tish la ri ham , tim o q la ri ham yo 'q . O ld in ­
gi oyoqlari keyingisidan uzun. D um ining uzun­
ligi bir m e tr keladi. Jira fa ta n a sin in g usti sariq 
bo'lib, to 'q jig a rra n g katta xo lla r bilan q o p la n ­
g an. O g 'irlig i 5 0 0 k ilo g ra m m g a c h a ye ta d i.
Biroq ham m a jira fa la r ham sh u n d a y em as. 
B u n d a n y u z y ilc h a m u q a d d a m A fr ik a
o'rm onlarida g'alati hayvonni uchratib qolishdi. 
M ahalliy aholi uni okapi deb atadi.
U ning kattaligi e s h a k d a y bo'lib, terisi nozik 
tu k bilan q o p la n g a n , o y o q la rid a oq va qora 
y o 'lla r b o r e d i. M a ’lu m b o 'lis h ic h a , o k a p i 
jira fa n in g ya q in u ru g 'id a n biri eka n . U la rn in g
a jd o d la ri b itta b o 'lib , u o k a p ig a o 'x s h a s h
bo 'lg a n .
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

O k a p in in g k a s h f e tilis h i 2 0 -a s r z o o lo g i- 
y a s id a s h o v -s h u v g a s a b a b b o 'lg a n . O k a p i­
n in g b o 'y i 2 m e trg a y a q in b o 'lib , o g 'irlig i 
2 5 0 k ilo g ra m m g a c h a b o rg a n .
O k a p ila r o v c h ila r to m o n id a n o v la n ib
k e lin g a n b o 'ls a -d a , a n c h a v a q tg a c h a m a x ­
s u s h a y v o n o t b o g 'la ri u c h u n tu tis h n in g iloji 
b o 'lm a g a n . H o z irg i v a q td a o k a p ila r ja h o n - 
ning y irik h a y v o n o t b o g 'la rid a m a vju d .
O 'r m o n d a o v q a t t o p is h u c h u n ju d a
n o v c h a b o 'lis h s h a r t e m a s . Y a q in la s h ib
k e la y o t g a n d u s h m a n n i s e z is h u c h u n
k o 'z n in g o 't k i r b o 'lis h ig a h o ja t y o 'q :
d a r a x t o rq a s id a k o 'p n a rs a n i k o 'r ib h a m
b o 'lm a y d i. E s h it is h q o b iliy a t i y a x s h i 
b o 'ls a k ifo y a . O 'r m o n d a te z c h o p is h g a
h a m u n c h a lik z a r u r a t y o 'q , y a x s h ila b
y a s h ir in ib o lis h n in g u d d a s id a n c h iq ils a , 
b o 'lg a n i. H a q iq iy jir a f a la r y a s h a y d ig a n
s a v a n n a la rd a e s a a k s in c h a : b a rg d a ra x t- 
n in g y u q o r is id a , b u y e r d a e s h it is h g a
q a ra g a n d a k o 'r is h z a ru rro q , y a s h ir in is h -
d a n k o 'ra te z y u g u ris h m u h im ro q .
U z u n o y o q v a b o 'y in b ila n d a ra x t te - 
pa sidagi barglarni uzib yeyish m um kin. U zun 
o y o q b ila n y irtq ic h la rd a n q o c h ib q u tu lis h
o s o n ro q . J ira fa d a ra x t te p a s id a g i b a rg la r­
ni b e m a lo l u z ib y e y d i, u la r h a m is h a s h ira li 
b o 'la d i. U b u n d a y b a la n d lik d a n y irtq ic h
h a yvo n n i u zo q d a n k o 'ra d i va v a q tid a q o ch ib
q o la d i. O la c h ip o r tu s i d a r a x t o r q a s id a
y a s h irin is h ig a y o rd a m beradi. U zun o yo q la ri 
bilan esa u h a r q a n d a y u c h q u r o td a n q o lish - 
m a y c h o p a o la d i.
J ira fa la r, o d a td a , c h o 'lla rd a k ic h ik poda 
b o 'lib y u ra d i. A s o s a n a k a ts iy a n in g barg va 
n o v d a la ri b ila n o z iq la n a d i. U la r A frik a d a
yashaydi.