Ensiklopediyasi

IORDANIYA -
qarang 
Yaqin Sharq.
IQLIM
Iq lim d e b Y e r y u z a s in in g b iro r jo y id a g i 
o b -h a v o n in g k o 'p y illik r e jim ig a a y tila d i. 
Iq lim te r m in i a s li y u n o n c h a к I i m a 
s o 'z id a n k e lib c h iq q a n b o 'lib , u o g 'is h , 
y a ’ni y e r y u z a s in in g Q u y o s h n u rla rig a n is ­
b a ta n o g 'is h in i b ild ira d i. O b -h a v o a tm o s ­
fe ra q u y i q is m in in g q is q a v a q td a g i t a b i­
iy h o la ti b o 'ls a , iq lim Q u y o s h r a d ia ts iy a -
s i, y e r y u z a s in in g h o la ti, a tm o s fe r a d a g i 
h a v o h a r a k a t la r ig a b o g 'liq . S h u n in g
u c h u n u o b - h a v o d a n fa r q q ilib , a s r la r
d a v o m id a o 'z g a r is h i m u m k in . H a r b ir
jo y n in g iq lim i o 'z ig a x o s x u s u s iy a tla r i b i­
la n b o s h q a jo y iq lim id a n fa rq q ila d i.
Y e r yuzasid a iqlim hosil qiluvchi jarayonlar, 
y a ’ ni Q u y o s h d a n k e lu v c h i is s iq lik , s u v
b u g 'la rin in g s u v g a a yla n ish i, n a m likn in g bir 
jo y d a n b o sh q a jo y g a olib b o rilis h i to 'x to v s iz
s o d ir b o 'lib tu ra d i.
Iqlim hosil qiluvchi o m illar fizik va geografik 
o m illa rig a b o 'lin a d i. Y e rn in g y u m a lo q lig i, 
uning Q uyosh atrofida orbita bo 'yla b harakati 
tu fa yli Q u y o s h e n e rg iy a s i tu rli ke n g lik la rg a
tu rlich a tu sh ad i. O ke a n la rd a iqlim q u ru q likk a
n is b a ta n s e k in lik bilan o 'z g a rib bo rad i. Q u- 
ruqlikda iq lim ning o 'zg a rish ig a relyef, o 'sim lik 
q o p lam i, s u v h a vza la ri kabi o m illa r ta ’sir e ta ­
di. Y irik va o'rta cha shaharlarda relyefdan rat- 
sional foydalanish, hovuz va favvoralar bunyod 
e tish y o 'li bilan m ikro iq lim v u ju d g a ke ltirish
m um kin.
O 'rta O siyo Y e vro siyo m aterigining m a rka ­
ziy q ism id a o ke a n va ochiq d e n g iz la rd a n a n ­
cha olisd a jo y la s h g a n . Bu esa iqlim ning kon- 
tin e n ta llig in i o sh ira d i. O 'rta O siyo g e o g ra fik
o 'rn ig a ko 'ra o 'rta s a m in ta q a d a n s u b tro p ik
m in ta q a g a o 'ta d ig a n ora liq (o 'tk in c h i) z o n a - 
da. Y o z issiq, qish n isb a ta n so vuq . Q izilq u m
va Q o ra q u m kabi katta qum li ch o 'lla rn ing tog' 
tiz m a larig a yaqin turishi ham iqlim ning xilm a- 
xil b o 'lis h ig a s a b a b b o 'lg a n . S ib ir va A rk - 
tikadan sovuq havo m assasi kirib keladi. Y oz- 
da ch o'llarni tro p ik havo m assalari eg a lla b ol- 
g a n id a n ja z ira m a issiq bo 'la d i.
O 'rta O s iy o ja n u b id a y o z d a (iy u n n in g ik ­
k in c h i y a rm id a ) Q u y o s h u fq d a n 7 6 ° g a c h a
k o 'ta r ila d i, q is h d a . D e k a b rn in g ik k in c h i 
y a rm id a 2 8 ° d a n p a s tg a tu s h m a y d i. S h u ­
n in g u c h u n O 'rta O s iy o n i s e rq u y o s h o 'lk a
d e y ila d i. O 'r ta O s iy o iq lim i is s iq s e v a r
o 's im lik la r d a n p a x ta , s h o li, ju t k a b i e k in ­
la r n i y e t is h t ir is h g a q u la y . O 'r ta O s iy o
iq lim ig a x o s x u s u s iy a tla rd a n biri s h u k i, ru - 
tu b a tli s o v u q q is h d a n k e y in te z d a h a v o
is ib s e r y o m g 'ir b a h o r b o s h la n a d i, k e y in
ja z ira m a is s iq v a q u ru q y o z b ila n a lm a s h i- 
n a d i. T e k is lik la rd a y o g 'in n in g ju d a k a m - 
lig id a n , y o z k u n la rin in g b u lu ts iz v a ja z ir a ­
m a is s iq lig id a n O 'r ta O s iy o d a c h o 'l v a
c h a la c h o 'lla r v u ju lg a k e lg a n . O ro l d e n g iz i 
s a th in in g k e s k in k a m a y is h i h a m iq lim g a
b ir m u n c h a s a lb iy ta ’s ir k o 'rs a ta d i.
T o g 'li o 'lk a la rd a iqlim te k is lik k a n isb a ta n
birm u nch a b o sh q a ch a . U ye rd a te m p e ra tu ra
past, y o g 'in ko 'p . B a lan d to g ' te p a la rid a q o r 
va m u z q o p la m la ri yil bo'yi sa q la n a d i. Q ish 9 
o yg a ch a d a vo m etadi.
J o y n in g iq lim s h a r o it la r i h a q id a g i 
m a ’lum otlar O 'rta asrlarda ya shagan o'rta osi- 
yolik olim va shoirlar asarlarida uchraydi. Jum - 
ladan Ibn S ino, N a vo iy a sarlarida, B oburning
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

« B o b u rn o m a » s id a jo y la rn in g iq lim i h a q id a
a nchagina yozilgan. S hahar, qishloq qurishda 
ham sersuv, bahavo joylar tanlangan. Toshkent 
shahrining iqlim i, o b-havosini ta ’riflashda o'rta 
a s r sh o iri Z a y n u d d in V o s ifiy d a n o 'ta d ig a n i 
b o 'lm a g a n .
P o y ta x t T o s h k e n t s h a h rin in g iqlim i k o n ti- 
nental, qishi nisbatan sovuq, yozi quruq, issiq. 
H a vo n in g o 'rta c h a y illik te m p e ra tu ra s i 13,3°. 
lyu ld a o ‘rta ch a te m p e ra tu ra 27°, y a n v a rd a -
1°. Eng yuqori tem peratura 44°, eng past te m ­
p e ra tu ra - 30° ku z a tilg a n . B ir yild a o 'rta c h a
3 87 m illim e tr y o g ‘in y o g 'a d i.
IRODA
K o s m o n a v t Y e r ta rixid a birinchi b o lib ko s­
m ik k e m a n i ta rk e tib, o c h iq k o s m o s g a c h iq ­
di. B o sh q a b ir g u ru h z a m o n d o s h im iz o d a m
y a s h a s h i u c h u n h e c h q a n d a y s h a r o it 
bo'lm agan, hayoti uchun nihoyatda xavfli E ve­
re st c h o 'q q ila rin i z a b t etdi. O lim y illa r d a v o ­
m id a s a b o t v a m a to n a t b ila n k o 'p la b
to 'siq la rn i ye n g ib ilm iy ka s h fiyo t ya ra tm o q d a .
F a q a t m u s ta h k a m iro d a g a e g a b o 'lg a n
k is h ila rg in a s h u n d a y ish la rg a q o d ir b o 'la d i! 
K is h ila r b u n d a y a jo y ib fa z ila tg a q a n d a y
e ris h a d ila r?
M u s ta h k a m iro da o d a m d a d a rro v p a yd o
bo'la q olm aydi, balki asta-sekin tarbiyalanadi. 
K ishi o 'zin i o'zi, ongli ravishda, q u n t va sa b o t 
b ila n , h a r k u n i, h a m m a y e r d a - is h d a , 
o'qishda, sportda irodali bo'lish uchun tarbiya- 
lab boradi. Iroda k o 'z la n g a n m a q sa d yo 'lid a
u c h ra y d ig a n to 's iq la rn i y e n g is h ja ra y o n id a
ta rkib topadi va m u sta h ka m la n ib boradi.
Siz, hurm atli o 'q u vc h ila r, h a m m a n g iz ham
a ’lo c h i b o 'lis h n i is ta y s iz . A m m o bu y o 'ld a
fa q a t is ta k n in g o 'zi y e ta rli e m a s. M a q s a d g a
erishish uchun o'quvchi avvalo o'z-o'ziga quyi- 
d a g ic h a b u y ru q b e ris h n i o 'rg a n is h i k e ra k : 
« F ik r im n i b o 'lm a y , c h a lg 'im a y , f a q a t 
o 'q itu v c h ig a g in a q u lo q s o la m a n » , « R o p p a - 
rosa so a t 4 da d a rs ta y y o rla s h g a o 'tira m a n » , 
« M a sa la n i y e c h m a g u n im c h a k o 'c h a g a ch iq - 
m a y m a n » , «O ta yo ki o n a m b u y u rg a n is h la r­
n in g h a m m a s in i b a ja rib q o 'y a m a n » . B iro q
o 'z -o 'z ig a bu yru q berish n i o 'rg a n is h - bu ish-
ning boshlanishi, xolos. Eng m uhim i, an a shu 
b u y ru q n i b a ja ris h , b ir o r is h n i b a ja ris h n i 
k o 'z la g a n b o 'ls a n g iz , bu m a q s a d y o 'lid a n
chekinm aslikdir. D astlab o 'z oldiga uncha kat­
ta b o 'lm a g a n v a z ifa la rn i q o 'y is h va h a r kuni 
b e lg ila n g a n va z ifa n i a lb a tta b a ja rish ke ra k. 
Iro d a n g iz a v v a lo k ic h ik is h la rd a c h in iq s in , 
s h u n d a ke la ja k d a siz h a q iq a td a katta is h la r­
ni b a ja ris h g a q o d ir b o 'la siz.
Iroda h a ra k a tla ri o n g li va fo y d a li b o 'lish i 
kerakligini yaxshi tu shunishingiz kerak. B a’zan 
b o la la r « g a ro v o 'y n a b » , o 'z la rin in g n a q a d a r 
k u c h li va q o 'rq m a s e k a n lik la rin i n a m o y is h
e tish u ch u n b e m a ’ni va x a ta rli is h la r q ilis h a - 
di. Bu ishlarning iroda kuchi bilan m utlaqo alo- 
qa si yo'q.
F a q a t iro d a li k is h ila rg in a ta b ia t s irla rin i 
o c h is h la r i m u m k in , fa q a t iro d a li k is h ila r ­
g in a o 'z h a ra k a ti y o 'lid a g i to 's iq la r n i y e n - 
g a o lis h i m u m k in , fa q a t iro d a li k is h ig in a
b u y u k s a n ’a t a s a rla rin i y a ra ta o la d i. K is h i 
ir o d a li b o 'lib t u g 'ilm a y d i, ir o d a y i l l a r
d a v o m id a ta r k ib to p a d i.