Ensiklopediyasi

Abu Nasr Forobiy. Rassom Chingiz Ahmarov.
joygami", deb so'raydi. " 0 ‘zingga loyiq joyga 
o'tiraqol", deydi hokim. Shunda Forobiy 
to ‘p p a -to ‘g ‘ri hokim ning yoniga borib 
o'tiradi. Hokim bundan achchiqlanib, soqch- 
iga boshqalarga noma’lum bolgan tilda: "Bu 
turk odobsizlik qildi, ketayotganida uni axlo- 
qsizligi uchun jazolanglar", - deydi. Shunda 
Forobiy: "Men hech qanday gunoh qilganim 
yo‘q-ku, nima uchun meni jazolashga buyur- 
asiz", - deb so'raydi. Bu gapni eshitib, 
hayratga tushgan hokim: "Axir bu tilni hech 
kim bilmaydi-ku, sen qayerda va kimdan 
0
‘rgangansan?", - deydi. Forobiy: "Men ko‘p 
tillarni o‘rganganman", - deb javob beradi. 
Shu vaqt o‘tirgan olimlardan biri bir masalani 
o'rtaga tashlaydi. Y ig'ilganlar o'rtasida 
qizg'in munozara boshlanib ketadi. Hech 
kim bu masalaga to'g'ri javob bera olmay­
di. Shunda Forobiy uni har tomonlama tush- 
untirib beradi. Unga hech kim e’tiroz bildira 
olmaydi. Shunda hokim Forobiyga qarab: 
"Sen "Ikkinchi muallim" emasmisan?" - deb 
so'raydi. "Ha", - deb javob beradi Forobiy.
)
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Abu Nasr Forobiy to‘g‘risidagi bu naql o‘rta 
asr olimlari kitobidan olingan. Forobiy ko‘p 
qirrali olim bo'lib, u o‘rta asr fani va tilining turli 
sohalarini o'rgangan. Qaysi yurtda mashhur 
olim borligini eshitishi bilan suhbatlashib, un­
dan saboq olish uchun yolga chiqardi. Ba’zi 
ma’lumotlarga qaraganda, u 70 dan ortiq tilni 
bilgan. Forobiy bir asarni bir marta o'qib 
tushunolmasa, uni qayta-qayta o‘qir, ketgan 
vaqtiga achinmas ekan. Buyuk yunon faylasufi 
Aristotel (o‘rta asr Sharqida Arastu nomi bi­
lan "Birinchi muallim" deb atalgan)ning "Jon 
haqida" asarining Abu Nasr Forobiy o'qigan 
nusxasi topilgan bolib, kitob chetiga Forobiy 
tom onidan "Men bu kitobni yuz marta 
o‘qidim", boshqa bir kitobda esa "Bu kitobni 
qirq marta o'qidim, lekin yana o‘qishim 
kerak", deb yozilgan ekan. Kunlardan bir kun 
Forobiydan: "Ulug1 olim Sizmi yoki Aristo- 
telmi?" — deb so'raganlarida, u: "Agar men 
Aristotel zamonida yashaganimda, uning eng 
yaxshi shogirdlaridan biri bolar edim", — deb 
javob bergan ekan. Sharq mamlakatlarida 
Forobiyni uluglab, "al-Muallim as-soniy" ("Ik­
kinchi muallim", Aristoteldan keyin), "Sharq 
Arastusi" deb atashgani ham bejiz emas. 
Forobiy Aristotel asarlariga ko‘p sharhlar 
yozgan, uning asarlari Yaqin va 0 ‘rta Sharq 
xalqlari orasida keng tarqalishiga sababchi 
bolgan. Buyuk alloma Ibn Sino ham uning 
sharhlaridan foydalanganini yozadi. U Aristo- 
telning "Metafizika" asariga Forobiy yozgan 
sharhlar yordami bilangina bu asarni toliq 
tushunganligini ta’kidlagan edi.
Forobiyning falsafa, mantiq, matematika, 
fizika, kimyo, tibbiyot, tabiat hodisalari, 
tilshunoslik, she’riyat, notiqlik san’ati, axloq, 
ta’lim-tarbiya va boshqa sohalarga oid asar­
lari keyinchalik boshqa tillarga tarjima qilinib, 
dunyoga keng tarqalgan.
Forobiy fanlarning inson amaliy faoliyati 
uchun xizmat etishi lozimligini ta'kidlagan edi. 
Yulduzlar haqidagi kitobida osmon jismlari bi­
lan yerdagi hodisalar o‘rtasidagi tabiiy 
boglanishlarni, masalan, Quyosh issiqligi 
ta’siridagi buglanishlar bulut va yomglr pay­
do bolishiga sababligini, Oy tutilishi Yerning
Quyosh bilan Oy o'rtasiga tushib qolishiga 
bogliqligini ko‘rsatgan.
Forobiy 160 dan ortiq asaryaratdi. Lekin biz- 
gacha 40 ga yaqini yetib kelgan. Forobiy kamtar 
va kamsuqum inson bolib, g'aribona kun kechir- 
gan, asosan ilm bilan shug'ullangan. U saroy oli­
mi bo'lishni istamagan, oddiy hayotni afzal bilgan. 
Umrining oxiriarida Misrga borgan, so‘ng Dam- 
ashqda yashab, o'sha yerda vafot etgan.
Buyuk olimning merosi keyingi avlodlar uchun 
katta xazinadir. 1975-yili o'zbek xalqi va jahon ja- 
moatchiligi Forobiyning 1100 yillik yubileyini tan­
tanali ishonladi.