O’quvchilarning axlo

O’quvchilarning axloqiy tarbiyalanganlik darajasi tashxis etish metodikasi

• Allomaning nuqtai nazaricha, yaxshi xulqlar quyidagilardan iborat:
• fatonat (aql), diyonat (e’tiqod), nazofat (poklik va tozalik), g’ayrat, riyozat (savob ishlar), qanoat, shifoat, ilm, sabr, hilm (yumshoq tabiat) intizom, nafs me’yori, vijdon, vatanni suymak, haqqoniyat, nazari ibrat, iffat, hayo, idrok va zako, hifzi lison (til va adabiyot), iqtisod, viqor (g’urur), muhabbat, avf (kechirimli bo’lish).

• Abdulla Avloniy yomon xulqlar sirasiga quyidagilarni kiritadi:
• g’azab, aysh-ishrat, jaholat, safohat (umri va molini bekorchi narsalarga sarf etish), hamoqat (o’zbilarmonlik, manmanlik), adolat (dangasa, yalqov), hasosat (ta’ma, hirs), rahovat (g’ayratsizlik), anoniyyat (xudbin, mutakabbir, manman), adovat (kek saqlash), namimat (chaqimchilik), g’iybat, haqorat, jibonat (qo’rqoqlik), hasad, kizb (yolg’on), nifoq, ta’ma, zulm va boshqalar.

• Pedagogik jarayonda, shuningdek, tarbiyaning faoliyat sifatidagi darajasi ham belgilanadi. Mohiyatiga ko’ra, tarbiyaning muayyan darajasi – o’qituvchi, ota-onalar, kattalar yoki mutaxassislar tomonidan tashkil etilgan pedagogik faoliyat samaradorligining asosiy ko’rsatkichi sanaladi.
• SHaxsning muayyan yosh davrlari tarbiyaning ma’lum darajasini ifodalaydi. Masalan, maktabgacha ta’lim muassasasining tarbiyalanuvchisi muayyan axloqiy fazilatlarga ega bo’lsa ham hali ularda mehnat ko’nikmalari yetarlicha rivojlanmagan bo’ladi. Ammo u shu yoshda kattalar va tengdoshlari bilan ijobiy munosabatda bo’lish, salomlashish, minnatdorchilik bildirish, iltimos qilish, o’ziga yoqmagan holatlarni ayta olish ko’nikmalariga ega bo’ladi.

• Tarbiya darajasining dinamik holati, ya’ni, o’quvchining axloqiy fazilatlari, mehnat ko’nikma-malakalari hamda hayotiy tajriba “hajmi”ning ko’payib borayotganligi uning shaxsida ijobiy o’zgarishlar sodir bo’layotganligini, borliqqa, atrofdagilarga va o’ziga nisbatan qadriyat sifatida yondashayotganligini anglatadi.
• Ta’limda ma’lum ma’lumot darajasiga ega bo’lishning aniq vaqt chegarasi, muddati (boshlang’ich sinf – boshlang’ich ma’lumot olish uchun, umumiy o’rta ta’lim – o’rta ma’lumotga ega bo’lish uchun, o’rta maxsus ta’lim – o’rta maxsus ma’lumotga ega bo’lish uchun, oliy ta’lim – oliy (kasbiy) ma’lumotga ega bo’lish uchun) belgilanadi. Tarbiyada ta’limdan farqli ravishda shaxsda ma’lum sifatni hosil qilish uchun muddat, vaqt chegarasi belgilanmaydi. Ayrim sifatlar shaxsning 80-90 yoshida ham hosil bo’lishi mumkin. Ba’zan shaxsda keksalikda ham avval ega bo’lgan ijobiy sifat o’rnida salbiy odatlar, yoki aksincha, salbiy illatlar o’rniga ma’naviy-axloqiy xislat namoyon bo’ladi.

• SHaxsni tarbiyalash (yoki shaxsning tarbiyalanish) jarayoni umr bo’yi davom etadi. SHunday bo’lsa-da, shaxsni tarbiyalashda “qiyin o’tish davri” hisoblanadigan o’smirlik davri alohida o’rin tutadi. Binobarin, aynan shu yosh davrida o’quvchi shaxsida hayotiy maqsadlar, intilishlar, ijtimoiy qarashlar shakllanadi.
• O’smirlikning “qiyin yosh davri” bo’lishi o’quvchi organizmida kechadigan keskin fiziologik o’zgarishlar va uning shaxsga psixologik ta’siri bilan bog’liq. SHu sababli oilada, ta’lim muassasalarida o’smir bilan ishlashga yanada jiddiy yondashishga e’tibor qaratiladi. Bunda o’quvchi shaxsi, uning xatti-harakatlari va faoliyatiga nisbatan oqilona pedagogik talablarni qo’yish, ularning izchil bo’lishiga erishish muhim ahamiyatga ega. Har qanday pedagogik talab keskin taqiqlar va cheklovlardan xolis bo’lishi lozim

• O’quvchilarning axloqiy tarbiyalangan darajasini tashxislash usullari.
• Psixologiya va pedagogika yo’nalishlarida shaxs, xususan, o’quvchilarning tarbiyalanganlik darajasini tashxislashda samarali bo’lgan usullarni aniqlashga e’tibor qaratilgan. Natija bir qator samarali usullar ishlab chiqilgan. Ayni o’rinda ularning ayrimlari bilan tanishib chiqildi.

• Axloqiy motivatsiya diagnostikasi
• Ko’rsatmalar:
• O’qituvchi: Men sizga to’rtta savol beraman. Siz ularga berilgan to’rtta javobdan birini tanlashingiz kerak.
• Savollar:
• 1. Agar kimdir yig’lasa, u holda men ....
• - unga yordam berishga harakat qilaman;
• - nima bo’lgan bo’lishi mumkinligi haqida o’ylayman;
• - e’tibor beraman, biroq, qo’limdan hech narsa kelmaydi;
• - e’tibor bermayman.

• 2. Men do’stim bilan tennis o’ynayotganimda oldimizga 6-7 yoshli bola keladi va o’zida tennis raketkasi o’yin yo’qligini aytadi. SHunda men unga ...
• - kayfiyatimizni tushurmasligini aytaman;
• - hech qanday yordam berolmasligimni aytaman;
• - ota -onasidan tennis raketkasini sotib olib berishni so’rashini aytaman;
• - o’rtog’i bilan kelib, bizning tennis raketkalarimizda o’ynashi mumkinligini aytaman.

• 3. Agarda ishxonada kimdir qisqartirishga turib qolsa, u holda men ....
• - e’tibor bermayman;
• - shunchaki achinaman;
• - bu fojia emasligini tushuntiraman;
• - ishni olib borishni yaxshiroq o’rganishi zarurligi aytaman.

4. Bordi-yu, sinfdoshingiz sizdan xafa bo’lsa, u holda Siz ...
- uning holatini juda yaxshi his qilaman;
- bu vaziyatda nima qila olishim mumkinligi haqida o’ylayman;
- men ham qattiq ranjiyman;
- unga noto’g’ri qilayotganligini tushuntiraman;