Ba'zi moddalar o‘zining fazodagi tuzilishiga ko‘ra fazoviy yoki

---

Optik izomeriya
Ba'zi moddalar o‘zining fazodagi tuzilishiga ko‘ra fazoviy yoki 
stereoizomerlarga ega. Etilen uglevodorodlardagi va to‘yinmagan karbon kislotalardagi 
geometrik 
(sis-trans)
fazoviy izomeriya kabi oksikarbon kislotalarda ham fazoviy optik 
izomeriya mavjud. 
1874- yili golland olimi Y. Vant-Goff va fransuz olimi A. Le- Bel bir-biridan 
bexabar holda bir vaqtning o‘zida organik moddalardagi har bir uglerod elementining 
to‘rt valenti to‘rt xil atom yoki atomlar gruppasi bilan birikkan boisa, shu moddalar 
asimmetrik markazga ega boiishini isbotlaganlar. Bunday uglerod atomi 
asimmetrik
uglerod atomi deb ataladi. 
Asimmetrik atom atroflda joylashgan atomlar (o‘rinbosarlar)ni a, b, c va d bilan 
belgilab, ulardan kichigi d tetraedrning uzoqlashgan qirrasiga joylashgan bo‘lib, qolgan 
a, b, c lar kattaliklariga qarab d ga nisbatan joylanishidagi aylanish burchagi soat 
strelkasi yo‘nalishi bo‘yicha bo‘lsa D, soat strelkasining yo‘nalishiga teskari bo‘lsa, L 
bilan belgilanadi. 
D va L ifodalar molekulalarning qutblangan nur tekisligini o‘ngga (+) va chapga 
(—) burishini ko‘rsatadi. 
Masalan, glitserin aldegid molekulasini tetraedr holda olsak, unda eng kichik 
vodorod atomi uzoqlashgan bo‘lib, qolgan gruppa atomlari asimmetrik markazda soat 
strelkasiga teskari yo'nalishda joylashadi, ya’ni L izomerga ega bo‘ladi.
Shundan so‘ng, optik izomeriyaga ega bo‘lgan moddalarning o'ngga va chapga 
buruvchi proyeksiyasi formulalarini ifodalashda glitserin aldegidning proyeksion 
formulasi andaza qilib olindi. 
Glitserin aldegidning A formulasi D harfi bilan belgilanib, o‘ngga buruvchi izomer 
deyiladi. B formulasi esa L harfi bilan belgilanib, chapga buruvchi izomer deyiladi:
D va L harflari o‘rniga o‘ng (+) va chap (—) tomonni bildiruvchi ishoralar 
yoziladi. 

---

Optik aktiv izomerlar faqat (+) va (—) ishoralar bilan farqlanib, ular 
optik 
antipodlar
ham deyiladi. 
Glitserin aldegidning fazoviy tuzilishi bilan qolgan moddalarni taqqoslab, ularning 
proyeksion formulalari yoziladi. Ko‘p moddalar chapga va o‘ngga buruvchi 
izomerlardan tashqari optik aktiv bo‘lmagan (rasemat) izomerga ham ega. Moddalarning 
rasemat izomeri chapga va o‘ngga buruvchi izomerlari miqdori teng bo‘lgan izomerdir.
Sut kislota yoki oksipropion kislota CH
3
-CH(OH)-COOH. 1780-yilda nemis 
kimyogari K. V. Sheyele sut kislotani birinchi marta qatiqdan ajratib olgan.
Sut (
a
-oksipropion) kislotaning uch xil optik (ko‘zgu) izomer shakllari, 
ya’ni qutblanish tekisligini o‘ngga buruvchi (+), chapga buruvchi ( —) va optik aktiv 
bo‘lmagan (±) rasemat shakllari mavjud.