O’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti adaptiv jismoniy tarbiya va sport kafedrasi

Xip-xop. 
Amerikancha uslubda birlashgan raqs uslublari (yurib, yugurib, 
sakrashlardan iborat.) 
Moderi-dans, strit-dans, kardiofank, siti-djem
– SHu nomdagi raqs uslublari 
asosida zamonaviy raqs elementlaridan foydalanilgan holda yoshlar va bolalarning 
eng zamonaviy musiqiy raqs uslub, vositalari bo‘lib, o‘ziga jalb qilgan holda ko‘plab 
insonlarni o‘ziga chorlaydi. 
Aerodans – 
“xoreografiya” jihatidan mumtoz raqs va balet sanati elementlarini 
o‘z ichiga oladi.
 
Salsa, latina – 
Mashg‘ulotlar, Lotin Amerika ma’daniyatiga hos rang-barang 
harakat birikmalariga quriladi. 
Siti-djem – 
Qora tanlilarning ko‘cha raqsi asosida shakillangan bo‘lib, yurak 
urushi soni daqiqasiga o‘rtacha tempdagi musiqalarda 105-115 tagacha etadigan 
mashg‘ulot turi hisoblanadi. 

Tay-bo, ki-bo – 
SHarq yakka kurashi negizida: boks, kikboksinga asoslangan 
aerobika tur hisoblanadi. 
Boks-aerobika. 
“Melkoampletuda” li ketma-ketlik asosida turli harakatlar: djeb 
(to‘g‘ridan zarba), xuk (yondan zarba), apperkot (pastdan zarba) shuningdek o‘z 

---

161 
harakat faoliyatini o‘zgartirib turuvchi harakatlar (huddi ringdagi bokschilarga 
o‘xshab). 
Kara-T-robika. 
Mashg‘ulot karate texnik xarakteriga xos o‘rtacha 
intensivlikdagi harakatlar: yoko-giri (o‘ziga nisbatan to‘g‘ri zarba), may-giri (oldinga 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri zarba). 
Kiks aerobika. 
Bokschilar hamda karatislar harakatlar qorishmasi: (chapdan 
djeb, o‘ngdan xuk, yoko-giri, o‘ngdan djeb, chapdan apperkot, yoko-giri, 4 apperkot 
zarbasi, yoko-giri, o‘ngdan xuk va boshqalar ). 
Aerobikaning turkumiga mansub turlari: 
Yoga-aerobika.
Statik va dinamik harakterga ega turli nafas mashg‘ulotlari, 
cho‘zilish va stretching mashqlari. 
Fleks. 
Asosan
 e
giluvchanlikni rivojlantirish va psihoemotsional holatni tartibga 
solishga qaratilgan mashg‘ulotlar. 
Sound track (musiqiy kuzatish). e
ng zamonaviy fitness daturlarining eng 
ajralmas qismi bo‘lib bir suratda ijro etilishi bilan berilgan musiqani estetik didni 
tarbiyalashga, ritmni sezish umumiy hisobda harakat ma’daniyatini yuksaltirishga 
hizmat qiladi. 
Bajarilish suratini (5) turli kategoriyalarga ajratishimiz mumkin, bular:
sekin 
-
yurak urishi daqiqasiga 40-50 ta (sekin harakatlar, yurishlar va h.k) ni tashkil etadi. 
O‘rtacha 
yoki o‘rtachadan sekin. Yurak urishi daqiqasiga 60-70 ta (ritmik musiqali 
gimnastik mashqlar) ni tashkil qiladi. 
Tez 
– yurak urishi 150 tani va undan tez 170 
tani tashkil etadi (regtaym, sheyk, charlston va boshqa sakrash hamda yugurishlardan 
tashkil topgan raqs elementlari) . 
Ushbu qoida asosida turli hildagi ko‘ngil ochar va sog‘lomlashtiruvchi 
gimnastik dasturlari imkoniyatini birlashtirib yagona bo‘lgan fitness aralashmasini 
shakillantirish uchun asos bo‘ladi. 
Asosiy harakat faolligini kuchga yo‘naltirilgan, fitness dasturlari. 
Sog‘lomlashtiruvchi fitnessning asosiy komponenti sifatida optimal darajada 
kuch va kuch-chidamkorlikni yaxshilash shuningdek eng ommabop kuchga 
yo‘naltirilgan mashqlar, sportda bodibilding nomi bilan mashxurdir. 

---

162 
Bodibilding - (“kulturizm”, sport gimnastikasi) kuch sifatini hamda tana 
shaklini (ko‘rinish holatini) rivojlantirish maqsadidagi turli jismoniy mashqlar 
hisoblanadi. 
Bodibilding asoschisi Fredrik Myuller bo‘lib gantel va giryalar (turli 
og‘irlikdagi toshlar) yordamida birinchi bo‘lib “Tanani shakillantirish” bo‘yicha ilk 
marotaba o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etishda o‘quv qo‘llanma yozdi. (1904-yil). 
O‘shandan buyon AQSH, Kanada, B.Britaniya, Fransiya , Belgiya, Germaniya va 
Rossiyalarda bu bo‘yicha xalqaro musobaqalar o‘tkazilib kelinmoqda. 
Sportga yo‘naltirilgan bodibilding o‘quv mashg‘ulotlari aniq ravishda 
proporsional mushak qatlamlarini, hajmini turli musobaqalarda uni namoyon etishda 
ko‘mak beradi. Ahamiyatga molik jihati shundan iboratkiy standart dasturlarda: 
ixtiyoriy va majburiy elementi sifatida namoyon etiladi. 
Bodibilding sport va dam olish vositalarini amalga oshirish sifatida : jismoniy 
mashqlardan zavq olish, tana kamchiliklarini bartaraf etish shuningdek jismoniy 
holai darajasini saqlash va ish qobilyatini kengaytirishda o‘z hissasini qo‘shadi. SHu 
bilan birgalikda harakat tayanch apparati tizimini jarohatlanganda reabilitatsiya 
qilishda, sport gimnastikasi sifatida oldin va hozir ishlatilgan. 
Bodibilding vositalari tasnifi quyidagicha: 

Bazaviy (Asosiy) – Chegaralangan yoki chegaralanmagan yuklamalarga turli 
mushaklar, bo‘g‘imlarni erkin ravishda jalb etish. 

Shakillantirish – erkinlik jihatidan uncha ko‘p bo‘magan yuklamalardagi 
jismoniy (harakatlarni): qo‘l va oyoq yordamida, mushaklarni local ravishda 
rivojlantirish. 

Qo‘shimcha –turli texnikaviy sport turlariga oid umumiy tayyorgarlik 
mashqlarini o‘z ichiga oladi. 
Shuningdek, shug‘ullanuvchilarni o‘ziga xos hususiyatlariga tasr etish asosiy omillari 
ichida (orasida) quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 

Individual hususiyatlariga ko‘ra (yoshi, jinsi, jismoniy holati yoki tajribasini 
etishmasligiga va boshqalar ) alohida shug‘ullanish. 

Mashqlar harakteriga ko‘ra (bazaviy, shakillantiruvchi). 

---

163 

Mushak ishini bir maromdaligi. 

Mashqlar tezligida

YUklamalar hajmi va dam olish intervalida. 

Snaryad va uskunalariga ko‘ra. 
SHunday qilib harakat tehnikasi bir muncha sodda tuzilgan bo‘ladi. Oddiygina 
jismoniy tehnik tayyorgarlikga ega bo‘lmay turib qo‘llash zararli bo‘lib kuchlilik ba 
chidamkorlik va kordinatsion qobilyati etarlicha yuqori darajaga ega bo‘lgan 
sportchilar uchun mo‘ljallangan bo‘lib odatda mashqlar kamida o‘rtachadan sekinroq 
yoki tez bo‘ladi. 
Murabbiy 
yoki 
instructor 
tomonidan 
mashg‘ulot faoliyatlariga turli 
o‘zgartirishlar kiritib tashkil etish mumkin bo‘lib, o‘zgarishning bazaviy va format 
beruvchi mashq: birinchi galda 50-60% yuklamalarni ko‘pi bilan (maksimal ravishda) 
qaytarilishlar bilan amalga oshirish mumkin bo‘ladi. 
Ba’zi mashqlar kuchni namoyon bo‘lishida chidamkorlikni egiluvchanlikni 
rivojlantirishga imkon beradi. Hususan og‘irliklar miqdorini o‘zgartirib portlovchi 
kuchni , kuch-chidamliligini takomillashtirishi mumkin. 
“Kulturizm”da turli og‘irlikdagi (Shtanga, gantellar) erkin mashqlar, maxsus 
trenajor (uskuna) larda turli hildagi mushak harakatini va xar hil amplitudagi 
yuklamalarni o‘z ichiga oladigan faoliyat hisoblanadi.