Homo economicus

5-
 
MASALA. FAOLIYAT FALSAFASI (PRAKSIOLOGIYA) 
Praksiologiya 
(yunon. praktikos – faol) – falsafaning inson faoliyatini 
o’rganishga bag’ishlangan bo’limlaridan biri. Faoliyat tushunchasi inson 
borlig’ining tabiati va mohiyatini, uning shaxsiy imkoniyatlari, ijtimoiy aloqalari 
va munosabatlarini, inson ma’naviy dunyosi va moddiy amaliyot jabhasini 
teranroq tushunish imkonini beradi. Inson faoliyati o’ziga xos xususiyatga ega 
bo’lib, hayvonlar faolligidan butunlay farq qiladi. U individ va umuman jamiyat 
borlig’ining alohida usuli hisoblanadi.
Ijtimoiy yo’nalganligiga qarab faoliyatning turli fanlarda o’ziga xos 
xususiyatlari bo’ladi. Ijtimoiy falsafa shaxsning ijtimoiylashuvi, ya’ni jamiyat 
to’plagan tajriba, qadriyatlar va me’yorlarni o’zlashtirish usuli sifatidagi faoliyat 
mazmunini yoritadi. Sosiologiyada faoliyat (ijtimoiy 
harakat) ijtimoiy 
organizmning subyektiv motivasiya va boshqalarga qarab mo’ljal olish bilan 
tavsiflanadigan hamda shaxs va jamiyatning aloqasini ta’minlaydigan hujayrasi 
sifatida qaraladi. Ontologiyada faoliyat inson borlig’i usuli bo’lib, unda 
odamzotning mohiyatini belgilovchi kuchlar ayniqsa to’la aks etadi. Bilish 
nazariyasida asosiy e’tibor bilishning negizi va bilimlarimiz haqiqiyligining 
muhim mezoni bo’lgan amaliyot sifatida tushuniladigan faoliyatga qaratiladi. 
Axloq va huquq falsafasida xohish-iroda erkinligi muammolari va inson faoliyatini 
tartibga solish usullari o’rganiladi. Inson faoliyatining madaniyat bilan aloqasi 
mazkur faoliyatning o’ziga xos xususiyatini aks ettiruvchi muhim falsafiy 
muammolardan biridir. To’g’ri, inson yaratgan barcha narsalar ham madaniyatga 
mansub bo’lavermaydi, lekin ijodiy faoliyatsiz madaniyat mavjud bo’lishi mumkin 
emas. Yondashuvlarning bunday rang-barangligi tasodifiy bir hol emas, chunki 
inson faoliyati uning yashash omili hisoblanadi va odamzotning tabiatga, 

---

jamiyatga, o’z-o’ziga bo’lgan munosabatlari doirasini to’la qamrab oladi. Moddiy 
va ma’naviy ne’matlar ishlab chiqarish, siyosat va boshqaruv, muloqot va bilish, 
badiiy ijod va falsafiy mulohaza yuritish, tarbiya va o’zini o’zi tarbiyalash – 
bularning barchasi faoliyatni insonning dunyoga va o’z-o’ziga bo’lgan 
munosabatining universal shakli, shaxs va jamiyatning rang-barang ehtiyojlarini 
qondirish usuli sifatida tavsiflaydi.